Ma'ruza matni doc

Овқат ҳазм қилиш системаси. Амфибияларда оғиз тешиги кенг. Тишлари 
жуда майда ва содда бўлиб, фақат овқатни ушлаб туришга хизмат қилади. 
Думсизларда тишлар фақат юқори жағида жойлашган. Оғиз бўшлиғида катта 
тили жойлашган бўлиб, думсизларда пастки жағнинг олдинги қисмига бириккан 
ва ичкарига қараб кетади. Тил уларда озиқани ушлаш ва ютишда муҳим рол 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

ўйнайди. Оғиз бўшлиғига сўлак безларининг йўллари ҳам очилади. Улар овқат 
ҳазм қилишда рол ўйнамайди, фақат озиқани намлаш вазифасини бажаради. 
Оғиз томоқ орқали қизилунгачга очилади. Қизилўнгачдан кейин узун ошқозон, 
ундан кейин ингичка ичак ва қисқагина кейинги (тўғри) ичак жойлашган. 
Кейинги ичак клоака билан тугайди. Овқат ҳазм қилиш безларидан жигар ва 
ошқозон ости бези жуда яхши тараққий этган. Амфибиялар умуртқасиз ва майда 
умуртқали ҳайвонлар билан озиқланади. 
Қон айланиш системаси. Личинкаларининг қон айланиш системаси 
балиқларникига ўхшаш тузилган. Вояга етганларида юрак уч камерали - ўнг ва 
чап юрак бўлмачалари ва битта юрак қоринчасидан иборат. Ўпкалар ҳосил 
бўлиши билан кичик қон айланиш доираси ҳосил бўлади. Юракдан битта 
артерия қонуси чиқади. Ундан тўрт жуфт артериялар: 1-уйқу артериялари – 
бошни қон билан таъминлайди, 2-3-жуфт (учинчи жуфт артерия тубан 
формаларида сақланиб қолган) артериялар – ёй шаклида эгилиб қўшилади (аорта 
ёйлари) ва орқа аортани ҳосил қилади, 4-жуфти ўпка артерияси деб аталади ва у 
ўзидан тери артериясини ажратади. 
Ўпка артерияси ёрдамида қон ўпкага келади. Бу ерда газ алмашишдан 
кейин кислород билан бойиган артериал қон ўпка венаси ёрдамида юракнинг чап 
бўлмачасига келиб тушади, у ердан эса юрак қоринчасига ўтади. Катта қон 
айланиш доираси артерия қонусидан ажралиб чиққан аорта ёйларидан 
бошланади. Аорта ёйларидан қон лимфа аортасига тушиб, танага тарқалади. 
Тананинг олдинги қисмидан вена қонлари олдинги ковак веналарига, кейинги 
қисмидан кейинги ковак веналарига йиғилади. Иккала ковак веналар ҳам вена 
синусига, у ердан эса қон ўнг юрак бўлмачасига қуйилади. Иккала юрак 
бўлмачасидан ҳам қон ягона юрак қоринчасига қуйилади. Артерия қонуси 
юракнинг ўнг томонидан бошланиб, унинг ичида спирал клапанлар бўлади. 
Юрак қоринчаси қисқарганда биринчи порция қон ўпка артерияларига, 
иккинчиси-аорта ёйларига ва учинчи порцияси эса уйқу артерияларига ўтади. 
Яна шуни айтиш керакки, терида кислородга бой қон тери веналари орқали 
олдинги ковак веналарига келиб қўшилади. Демак, ўнг юрак бўлмачасига аралаш 
қон қуйилади. Шундай қилиб, амфибияларнинг қон айланиш системаси 
балиқларникига нисбатан анча мураккаблашган бўлади, юқори тараққий этган 
умуртқалиларга нисбатан ҳали анча содда тузилган.