Ma'ruza konstitutsiya doc

Mahalliy hokimiyat organlari vakolatlari 
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 100-moddasida mahalliy hokimiyat 
organlari  ixtiyoriga  berilgan  vazifalar  ko'rsatilgan  bo'lib,  ular  mahalliy  hokimiyat 
organlari vakolatlarining konstitlitsiyaviy asoslari hisoblanadi. 
Bu moddaga binoan, mahalliy hokimiyat organlari vakolatiga quyidagilar kiradi: 
- qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash; 
- hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish; 
- mahalliy byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig'imlarni 
belgilash, byudjetdan tashqari jamg'armalarni hosil qilish; 
- mahalliy kommunal xo'jalikka rahbarlik qilish; 
- atrof-muhitni muhofaza qilish; 
- fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta'minlash; 
-  normativ  hujjatlarni  qabul  qilish  hamda  O'zbekiston  Respublikasi 
Konstitutsiyasiga va qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. 
Bu  vazifalaf  mahalliy  vakillik  va  ijroiya  hokimiyati  organlarining  birgalikda 
amalga oshiradigan vazifalari bo'lib, ularning vakolatlari shu vazifalardan kelib chiqadi. 
Konstitutsiya  vakillik  va  ijroiya  hokimiyati  organlarining  vazifalarini  aniq  ajratib 
ko'rsatmagan  bo'lsa-da,  mahalliy  davlat  hokimiyati  to'g'risidagi  qonunda  vakillik  va 
ijroiya hokimiyati organlarining vakolatlari aniq belgilab berilgan. 
Mahalliy  hokimiyat  organlari  tegishli  hududda  qonuniylik,  huquqiy  tartibot  va 
fuqarolarning xavfsizligini ta'minlashda turli organlarni shu maqsad sari yo'naltiruvchi, 
ularning  faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi  rolni  o'ynaydi.  Ular  mazkur  hududda 
qonuniylikni  va  huquqiy  tartibotni  mustahkamlash,  fuqarolarning  xavfsizligini 
ta'minlash  hamda  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  choralarining  umumiy  yo'llarini, 
tadbirlarini  ishlab  chiqadi  va  shu  tadbirlarning  bajarilishini  nazorat  qiladi.  Mahalliy 
hokimiyat  organlarining  bu  sohadagi  vakolatlari  tegishli  qonun  hujjatlarida  belgilab 
qo'yilgan. 
Mahalliy  hokimiyat  organlari  o'z  hududidagi  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy 
sohalarni 
rivojlantirishga 
rahbarlik 
qiladi. 
Mahalliy 
Kengashlar 
hududni 
rivojlantirishning istiqbolga mo'ljallangan dasturlarini, tuman, shaharning bosh rejasi va 
uni qurish qoidalarini tasdiqlaydi. «Mahalliy davlat hokimiyati to'g'risida»gi qonunning 
7-moddasiga asosan, mahalliy Kengashlar va hokimlar O'zbekiston Respublikasi mulki 
bo'lgan  davlat  mulki  ob'ektlariga  nisbatan  ishlab  chiqarish  va  ijtimoiy  ob'ektlarni 
samarali joylashtirish, tabiiy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish, atrof-muhitni 
muhofaza  qilish,  aholini  ijtimoiy  himoya  qilish  kabi  sohalarda  nazoratni  amalga 
oshiradilar.  Bundan  tashqari,  xalq  deputatlari  viloyat,  tuman,  shahar  Kengashi  davlat 
mulkini chegaralash natijasida o'ziga berilgan yoki qonunlarga muvofiq, o'zi sotib olgan 
ob'ektlarga nisbatan mulkdor vakolatlarini to'liq amalga oshiradi.  
Mahalliy hokimiyat organlari o'z ixtiyoridagi mulklarning xo'jalik faoliyatidan va 
boshqa  vositalardan  vujudga  kelgan  daromadlarni  va  shu  daromadlar  hisobidan 
orttirilgan mol-mulkni mustaqil tasarruf etish huquqiga egadirlar. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
96 
Vakillik  organlari,  hokimlar  o'z  mulklarini  qonunga  zid  bo'lmagan  tartibda 
vaqtincha  foydalanish  yoki  doimiy  egalik  qilish  uchun  boshqa  shaxslarga  berish 
huquqiga  egadirlar.  Mahalliy  organlar  bu  huquqdan  o'z  hududida  ishlab  chiqarishni 
rivojlantirish, aholining turmush farovonligini oshirish maqsadida foydalanadilar.  
Mahalliy  hokimiyat  organlarining  yer  munosabatlari  sohasidagi  vakolatlari 
qonunning  10-moddasida  mustahkamlangan.  Chunonchi,  viloyat,  shahar  hokimi 
korxonalar,  muassasalar,  tashkilotlar,  dehqon  xo'jaliklari  va  fuqarolarga  egalik  qilish, 
foydalanish uchun ijaraga yer berishga, bu sub'ektlarning yerga egalik qilish va yerdan 
foydalanish huquqini to'xtatib qo'yishga, shuningdek, yerlarni olib qo'yishga haqli bo'lib, 
uning  bu  xususda  qabul  qilgan  qarorlari  tegishli  xalq  deputatlari  Kengashi  tomonidan 
tasdiqlanadi.  Xalq  deputatlari  Kengashi,  hokim,  O'zbekiston  Respublikasi  qonunlariga 
muvofiq, yer munosabatlariga doir boshqa masalalarni ham hal qiladilar. 
Bundan  tashqari,  mahalliy  hokimiyat  organlari  o'z  hududida  sanoat,  qurilish, 
aloqa vositalari, qishloq xo'jaligi, aholiga xizmat ko'rsatish sohalari, ijtimoiy va madaniy 
sohalarga  rahbarlikni  amalga  oshiradilar.  Ushbu  organlarning  rahbarlarini  lavozimga 
tayinlash, lavozimidan ozod qilish, shu organlarning faoliyatini nazorat qilish, ularning 
hisobotlarini  eshitish  mahalliy  hokimiyat  organlarining  vakolatiga  kiradi.  Bu  ham 
rahbarlikning bir shaklidir. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining rahbarlik bo'yicha 
aniq  vazifalari  va  vakolatlari  amaldagi  qonunlarda  va  boshqa  huquqiy  hujjatlarda 
belgilangan. 
Mahalliy  hokimiyat  organlarining,  mahalliy  byudjetni  shakllantirish  va  uni  ijro 
etish,  mahalliy soliqlar,  yig'imlarni belgilash, byudjetdan tashqari jamg'armalarni hosil 
qilish  vazifasi  hududning  iqtisodiy  rivojlanishida,  fuqarolarning  turmush  sharoitini 
yaxshilashda, davlat organlarini saqlab turishda zarur moddiy bazani vujudga keltirishga 
qaratilgan. 
Mahalliy  davlat  hokimiyati  to'g'risidagi  qonunda  mahalliy  hokimiyat 
organlarining  bu  masaladagi  vakolatlari  ajratib  ko'rsatilgan.  Masalan,  ko'rsatilgan 
qonunning  25-moddasiga  binoan,  hokimlarning  vakolatiga  byudjet  loyihalarini 
tayyorlash,  byudjetning  ijrosi  haqidagi  hisobotni  tayyorlash,  ijroni  tashkil  qilish  kirsa, 
24-moddada  ko'rsatilganidek,  xalq  deputatlari  Kengashlari  vakolatiga  hokimning 
taqdimiga binoan mahalliy byudjet va uning ijrosiga doir hisobotni tasdiqlash kiradi.  
Shuningdek,  ularning  har  ikkalasiga  taalluqli  vakolatlar  ham  ko'rsatilgan. 
Masalan,  mahalliy  kommunal  xo'jalikka  rahbarlik  qilish  mahalliy  hokimiyat  organlari 
faoliyatining  muhim  qismidir.  Mahalliy  davlat  hokimiyati  to'g'risidagi  qonunda, 
hokimlar aholiga kommunal xizmat ko'rsatish sohasida qonun hujjatlarida o'z vakolatiga 
berilgan masalalarni hal qilishi ta'kidlangan. Hokimlar o'z hududida kommunal xo'jalik 
tarmoqlari  faoliyatini  muvofiqlashtiradi  va  ularga  rahbarlik  qiladi.  Kommunal  xo'jalik 
tarmoqlari,  hokimliklarning  tarkibiy  bo'linmalari  orqali  boshqariladi.  Ularning 
boshliqlari  hokim  tomonidan  lavozimga  tayinlanadi  va  ozod  qilinadi.  Bu  masala 
mahalliy  Kengash  sessiyasida  tasdiqlanadi.  Mahalliy  vakillik  organlari  va  hokimlar 
kommunal xo'jalik tarmoqlari faoliyatini nazorat qilib boradilar. 
Bundan tashqari, Konstitutsiya normalariga asosan, mahalliy hokimiyat organlari 
o'z  hududida  fuqarolik  holati  aktlarini  qayd  etishni  ta'minlaydilar.  «Mahalliy  davlat 
hokimiyati to'g'risida»gi qonunda mahalliy davlat hokimiyati organlarining bu sohadagi 
vakolatlari  bevosita  qayd  etilmagan,  lekin  qonunning  moddalarida  ko'rsatilishicha, 
hokimlarning  va  ularga  qarashli  ijroiya  organlarining  fuqarolar  huquqlari  va  qonuniy 
manfaatlarini himoya qilishni tashkil etish bo 'yicha vakolatlari fuqarolik holati aktlarini 
qayd  etish  organlarining  faoliyati  biIan  bevosita  bog'liqdir.  Mahalliy  davlat  organlari 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
97 
fuqarolik  holati  aktlarini  qayd  etuvchi  organlarning  faoliyatiga  rahbarlik  qiladi,  bu 
organlarning faoliyatiga umumiy rahbarlik qiladi. 
Qonunning  25-moddasida  ko'rsatilishicha,  yuqorida  ko'rsatilganlardan  tashqari 
hokimlarning asosiy vazifasi Konstitutsiya, qonunlar, Oliy Majlisning boshqa hujjatlari, 
Prezident  va  Vazirlar  Mahkamasining  hujjatlari,  yuqori  turuvchi  organlar  va  tegishli 
xalq deputatlari Kengashlarining qarorlari ijrosini tashkil etishdir. 
Bundan tashqari hokimlar jamoat tartibiga rioya etilishi va jinoyatchilikka qarshi 
kurash,  fuqarolarning  xavfsizligini  ta'minlash,  ularning  huquqlarini  himoya  qilish  va 
salomatligini  muhofaza  qilish  chora-tadbirlarini  ko'radilar,  tabiiy  ofatlar,  epidemiyalar 
va  boshqa  favqulodda  hollarda  tegishli  ishlarni  tashkil  etadilar,  agar  quyi  turuvchi 
hokimlarning qarorlari Konstitutsiya, qonunlar va boshqa yuqori tashkilotlar qarorlariga 
zid  bo'lsa,  ularni  bekor  qiladilar;  rahbarlari  tegishli  xalq  deputatlari  Kengashlari 
tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimidan ozod etiladigan ijroiya hokimiyati 
bo'linmalarining  ishini  nazorat  qiladilar;  xalq  deputatlari  Kengashi  va  hokim  qabul 
qilgan va chiqargan hujjatlarni bajarmaganliklari uchun mansabdor shaxslarni intizomiy 
javobgarlikka  tortish  to'g'risida  taqdimnoma  kiritadilar;  davlat  mukofotlari  bilan 
taqdimlashga  doir  iltimosnomalarni  qarab  chiqadilar  va  ular  yuzasidan  takliflar 
kiritadilar, respublika va xorijda viloyat, tuman hamda shaharning rasmiy vakili sifatida 
ish  ko'radilar;  aholini  qabul  qilishni  tashkil  etadilar,  fuqarolarning  taklif  va 
shikoyatlarini  ko'rib  chiqadilar  va  o'z  vakolatiga  berilgan  boshqa  masalalarni  hal 
etadilar. 
O'zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasida  ko'rsatilishicha,  mahalliy  hokimiyat 
organlari  o'z  vakolatlari  doirasida  normativ  hujjatlar  qabul  qiladilar.  Ular  qaror  va 
farmoyishlar  shaklida  bo'lishi  mumkin.  Mahalliy  Kengash  o'z  qarorlarini  kollegial 
asosda  qabul  qilsa,  hokim  yakkaboshchilik  prinsipi  asosida  qabul  qiladi.  Ular  qabul 
qilgan  qarorlarning  ushbu  hududda  bajarilishi  shartdir.  Mahalliy  hokimiyat  organlari 
Konstitutsiya  va  qonunlarga  zid  kelmaydigan  boshqa  vakolatlarni  ham  amalga 
oshirishlari mumkin. 
«Mahalliy  davlat  hokimiyati  to'g'risida»gi  qonunda,  yuqorida  keltirilganlardan 
tashqari,  faqat  xalq deputatlari  Kengashlarining o'ziga  taalluqli  bo'lgan  vakolatlar ham 
ko'rsatilgan.  Masalan,  amaldagi  qonunlarga  muvofiq,  mahalliy  soliqlar,  yig'imlar,  boj 
miqdorini  belgilash,  mahalliy  byudjetga  tushadigan  mahalliy  soliqlar,  yig'imlar  va 
to'lovlar  bo'yicha  imtiyozlar  berish;  hokim  va  uning  o'rinbosarlarini  lavozimga 
tasdiqlash va lavozimidan  ozod  etish;  xalq deputatlari  Kengashining ish tartibini; xalq 
deputatlari Kengashi doimiy va boshqa komissiyalari to'g'risidagi nizomlarni tasdiqlash; 
xalq deputatlari Kengashining doimiy va muvaqqat komissiyalarini, boshqa organlarini 
tuzish,  saylash  va  tugatish;  bo'limlar,  boshqarmalar  va  boshqa  bo'linmalarning 
hisobotlarini tinglash; xalq deputatlarining so'rovlarini ko'rib chiqish va ular yuzasidan 
qarorlar  qabul  qilish;  hokimning  va  quyi  Kengashning  O'zbekiston  Respublikasi 
qonunlariga mos kelmaydigan qarorlarini bekor qilish.