Ma'ruza konstitutsiya doc

4.  I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 1998 
yil.  
5.  “O’zbekiston Respublikasini Vazirlar mahkamasi to’g’risida”gi qonun 1993 
yil 6 may. O’zbekistonning yangi qonunlari 6-son. T. “Adolat” 1994 yil.  
  
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
55 
Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi. 
O`zbekiston  Respublikasi  xalqaro  huquqning  umum  e'tirof  etilgan  qoidalaridan 
biri  sifatida  inson  huquqi  va  erkinliklarini  muhofaza  qilish  va  uning  kafolatini 
ta'minlashga  muhim  e'tiborini  qaratib  kelmoqda.  Binobarin,  inson  huquqlari  va 
erkinliklarini  hamma  narsadan  ustun  qo`yilishi  O`zbekiston  Konstitutsiyasining  asosiy 
mohiyatini tashkil etadi.  
O`zbekistondagi  tub  islohotlar  samarasi  inson  huquqlarini  qay  darajada 
ta'minlanganligiga va amalga oshirilayotganligiga bevosita bog`liqdir. 
Uzbekiston  Konstitutsiyasida  davlat  qiyofasi,  uning  ijtimoiy,  iqtisodiy,  siyosiy, 
huquqiy  tizimlari,  umume'tirof  etilgan  xalqaro  me'yorlar  va  tamoyillarga  muvofiqligi 
uamda inson huquqlari va erkinliklarining himoyalanganligi darajasi kuzgudagidek aks 
etgan.  O`zbekistonda  fuqarolar  huquqlarini  himoya  qilish  tizimining  barcha  huquqiy 
asoslari  Konstitutsiya  va  uning  asosida  qabul  qilingan  qonunlarda  mustahkamlab 
qo`yilgan.  Qat'iy  belgilangan  konstitutsiyaviy  me'yorlar  asosida  inson  huquqlarini 
himoya  qilish  va  uni  amalga  oshirishning  tashkiliy  huquqiy  mexanizmini  vujudga 
keltirish  buyicha  Uzbekistonda  faoliyat  keng  rivoj  topdi.  Fuqarolar  huquqlarining 
Konstitutsiyaviy  kafolatlari  ta'minlanishida  bevosita  inson  huquqlarining  amalga 
oshirilishini  ro`yobga  chiqaruvchi  turli  yo`nalishdagi  faoliyatlar  tashkil  qilingan.  Ular 
orasida Oliy Majlisning Inson huquqlari bo`yicha vakili (ombudsman), Inson huquqlari 
bo`yicha milliy markazni aytib o`tish o`rinlidir.  
Shu  bilan  bir  qatorda  fuqarolar  huquqlarini  himoya  qilish  tizimida  sud, 
prokuratura,  advokatura  va  boshqa  davlat  organlari  hamda  jamoat  tashkilotlari  ham 
muhim rol o`ynaydi. Inson huquqlarini himoya qilish va unga rioya etishning amaldagi 
mexanizmini vujudga keltirishda quyidagilar ustuvor etib belgilangan: 
 1. Respublikada inson huquqlarini himoya qilish, unga amal qilishning huquqiy 
bazalarni shakllantirish va takomillashtirish; 
2.  inson  huquqlarini  ta'minlash  souasida  sud  hokimiyati  va  ijro  hokimiyati 
idoralari  faoliyatining  samaradorligini  oshirish  va  inson  huquqlari  buyicha  qushimcha 
milliy tuzilmalar barpo etish; 
3. inson huquqlariga amal qilish va uni hurmat qilishning zarurligini tushinishga 
erishish sohasida fuqarolarni aniq maqsadga qaratilgan va bosqichma-bosqich huquqiy 
tarbiyalash hamda mansabdor shaxslarning  
huquqiy  savodxonligini  kuchaytirish  yuli  bilan  jamoatchilik  ongini  oshirishga 
kumaklashish; 
4.  inson  huquqlari  masalalari  buyicha  monitoring  sohasida  nodavlat 
tashkilotlarining  imkoniyatlaridan  samarali  foydalanish  maqsadida  fuqarolarning 
jamoatchilik tuzilmalari bilan yanada yaqinroq hamkorlik urnatish; 
5. inson huquqlarini himoya qilish va unga amal qilishning huquqiy va tashkiliy 
ta'minlash sohasida xalqaro tajribani urganish va qullash hamda Uzbekistonning tarixiy 
an'analarini hisobga olish. 
O’zbekistonda  Konstitutsiya  asosida  inson  erkinliklari  va  huquqlarining  butun 
majmuini  qonuniy  urnatadigan,  balki  shu  bilan  birga  inson  huquqlari  va  erkinliklarini 
himoyalashga  amal  qilish  tartibi  va  mexanizmini  belgilaydigan,  ushbu  soha  ustidan 
davlat va jamoat nazorati turlarini aniqlaydigan barqaror huquqiy baza yaratildi. Uozirgi 
vaqtda  Konstitutsiya  me'yorlariga  muvofiq  Respublikada  fuqarolarning  huquq  va 
erkinliklarini  amalga  oirishga  bevosita  aloqador  bo’lgan  200dan  ortiq  qonun  xujjatlari 
qabul  qilingan  va  hayotga  tadbiq  etilmoqda.  Uzbekistonda  fuqarolarning  huquqlarini 
amalga oshirish  va ularning  muuofazasini  ta'minlovchi  davlat idoralarining  mavjudligi 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
56 
fuqarolarni  huquq  va  erkinliklarin  himoya  qilish  va  unga  rioya  qilishning  amaldagi 
mexanizmining  muuim  belgilaridan  biridir.  Ularni  ikki  guruhga,  ya'ni:  O`zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasiga  binoan  fuqarolarning  huquqularini  ta'minlashga  mas'ul 
davlat  idoralari  va  xalqaro  tashkilotlarning  tavsiyalariga  binoan  tuzilgan,  inson 
huquqlarini  himoya  qilish  va  unga  amal  qilishga  ko`maklashuvchi,  inson  huquqlari 
masalalari bo`yicha qo`shimcha tuzilmalarga bo`lish mumkin. 
Fuqarolarning  huquqlarini  himoya  qilish  va  unga  amal  qilishni  ta'minlashdagi 
asosiy mas'uliyat qonun bo`yicha sud va ijro hokimiyat idoralari zimmasiga yuklatilgan. 
Qonunlarda  belgilangan  tartibga  binoan  («Fuqarolarning  murojaatlari  to`g`risida»gi, 
«Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan hatti-harakatlar va qarorlar ustidan 
sudga  shikoyat  qilish  to`g`risida»gi  qonunlar)  O`zbekiston  Respublikasining  har  bir 
fuqarosi  davlat  idorasi,  tashkiloti  yoki  mansabdor  shaxsga  yoki  sudga  o`z  huquqlarini 
tiklash  uchun  murojaat  qilish  huquqiga  ega.  O`zbekistonda  inson  huquqlarini  himoya 
qilish  sohasida  davlat  apparati  faoliyatiga  ko`maklashish  maqsadida  inson  huquqlari 
bo`yicha qo`shimcha institutlar vujudga keltirildi. Bular: 
-inson huquqlari masalari bo`yicha qonunchilikning  
 samaradorligi ustidan parlament nazoratini amalga  
 oshiruvchi Oliy Majlisning Inson huquqlari bo`yicha  
 vakili(ombudsman); 
-inson huquqlari sohasida milliy huquq me'yorlarining  
 xalqaro  standartlarga  muvofiqligini  ta'minlovchi  Oliy  Majlis  huzuridagi 
Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti; 
-inson huquqlariga amal qilish sohasida muvofiqlashtiruvchi,  
 tahlil  qiluvchi  va  maslahat  beruvchi  idora-Inson  huquqlari  bo`yicha  Milliy 
markaz; 
-respublikada inson huquqlarini ta'minlash muammolarining  
 sotsiologik  tadqiqoti  va  tahlilini  o`tkazuvchi  «Ijtimoiy  fikr»  jamoatchilik 
markazidir.  
Bu institutlarning hammasi nodavlat tashkilotlar bilan bir qatorda O`zbekistonda 
inson  huquqlari  muammolarini  hal  etishga  o`z  hissalarini  qo`shib  kelmoqda. 
Respublikada  inson  huquqlarini  himoyalash  va  unga  amal  qilish  ustidan  jamoat 
nazoratini  amalga  oshirishga  qodir  bo`lgan  huquqiy  nodavlat  idoralar  sektori  vujudga 
keltirildi.  Bular  sud'yalar,  advokatlar  Assotsiatsiyalari,  inson  huquqlari  va  gumanitar 
huquqni o`rganish Markazi, xususiy advokat va natorial xizmatlar, yuridik va jismoniy 
shaxslarga  huquqiy  maslahat  xizmatini  ko`rsatuvchi  turli  firmalar,  fuqarolar  turli 
qatlamlarining huquqlarini himoya qilish bo`yicha har xil jamiyatlar va jamg`armalar va 
boshqalardir.  Natijada  yurtimizda  jamiyatimiz  uchun  asosan  yangi  bo`lgan,  inson 
huquqlarini  ta'minlash  bilan  shug`ullanuvchi  jamoat  sektori  bunyod  bo`ldi.  Bu 
fuqarolarning  huquqlarini  himoya  qilish  sohasida  nazorat  mexanizmining  belgilaridan 
biri  bo`lib  xizmat  qilmoqda.  Shunday  qilib,  O`zbekistonda  inson  huquqlari  bo`yicha 
institutlar  tizimi  shakllantirildi,  endigi  vazifa-barcha  davlat  va  jamoat  tuzilmalari 
faoliyatini  muvofiqlashtirishdan  va  har  bir  idora  va  mansabdor  shaxs  o`z 
majburiyatlarini  bajarishga,  fuqarolarning  arizalarini  o`z  vaqtida,  odilona  va  vijdonan 
ko`rib  chiqishda  inson  huquqini  himoya  qilish  masalalari  bo`yicha  respublika 
qonunchiligining buzilmasligiga erishishdan iborat.