Ma'ruza konstitutsiya doc

Inson huquqlari va erkinliklari kafolatlari to`g`risidagi Konstitutsiyaviy 
qoidalar 
O`zbekiston  jahonning  taraqqiy  etgan  va  demokratiya  yulidan  borayotgan 
davlatlar  tajribalaridan  kelib  chiqib,  umum  e'tirof  etilgan  xalqaro  huquq  normalari 
talablarini  tan  olib,  qonunchilikning  bu  tarmog`ida  aktiv  faoliyat  olib  bormoqda. 
Respublikamiz  taraqqiyot  sari  rivojlanib  borayotgan  mamlakatdir.  Uning  taraqqiyoti 
fuqarolarning  huquq  va  erkinliklari  hajmining  kengayishi,  ularni  amalga  oshirish  va 
samarali  himoya  qilish  kafolatlarining  mustaukamlanishi  bilan  bog`liq  uolda  kechadi. 
Fuqarolarning  huquqlarini  ta'minlashda  O`zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining 
«Inson huquq va erkinliklarining kafolatlari» deb nomlangan X-bobi, 43-46 moddalari 
muuim auamiyatga egadir. Konstitutsiyamizda inson huquq va erkinliklarining huquqiy 
kafolatlari  tug`risidagi  konstitutsiyaviy  qoidalar  mazmunida  asosan  inson  manfaati 
ustuvor  bo`lib,  uning  qat'iy  izchil  amalga  oshirilishi  muhim  o`rin  tutadi.  O`zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasining  43-moddasida:  «Davlat  fuqarolarning  Konstitutsiyasi 
va  qonunlarda  mustaukamlangan  huquqlari  va  erkinliklarini  ta'minlaydi»,  deyiladi.  Bu 
konstitutsiyaviy  qoidaning  ahamiyati  shundan  iboratki,  huquqiy  demokratik  davlat 
qurayotgan  O`zbekiston  davlati  uzining  qonun  chiqaruvchi  organi  uisoblangan 
Respublikasi  Oliy  Majlisi  orqali  inson  va  fuqarolarning  huquq  va  erkinliklarining 
huquqiy kafolati uisoblangan umum e'tirof etilgan xalqaro huquq normalari talablariga 
mos normativ hujjatlar qabul qiladi. Konstitutsiyaning 44-moddasida «Har bir shaxsning 
uz  huquq  va  erkinliklarini  sud  orqali  himoya  qilish,  davlat  organlari,  mansabdor 
shaxslar,  jamoat  birlashmalarining  g`ayri  qonuniy  xatti-uarakatlari  ustidan  sudga 
shikoyat  qilish  huquqi  kafolatlanadi»,  deyilgan.  Bu  qoidaga  ko`ra,  fuqarolar 
Konstitutsiyada  belgilangan  uzlarining  huquq  va  erkinliklari  buzilgan  deb  uisoblasalar 
uz  huquqlarini  sud  orqali  himoya  qilishlari  mumkin.  Bu  fuqarolarning  buzilgan 
huquqlarini  tiklovchi  eng  samarali  vosita  uisoblanadi.  Sudga  shikoyat  qilish  huquqi 
shaxsning  huquq  va  erkinliklarining  kafolati  uisoblanib,  sud  organlarigina, 
Konstitutsiyasiga  asosan  boshqa  davlat  uokimiyati  organlaridan,  jamoat  birlashma-
laridan  uoli,  mustaqil  uarakat  qiluvchi  va  faqat  qonung  buysunuvchi  organdir. 
Mamlakatimizda  sud  tizimi  islouotlari  souasida  kuplab  ishlar  qilinmoqda.  Bu  uaqda 
Prezidentimiz  shunday  degan  edi:  «Xalq  sudni  faqat  odamlarni  qoralaydigan, 
jazolaydigan organ deb emas, aksincha, ularning uaq-huquqlari va manfaatlarini himoya 
qiladigan  organ  deb  bilish  kerak»  «Fuqarolarning  huquq  va  erkinliklarini  buzadigan 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
53 
xatti-uarakatlar  va  Qaror  ustidan  shikoyat  qilish  tug`risida»gi  1995  yil  30  avgustdagi 
Qonun  esa  faqat  O`zbekiston  Respublikasi  fuqarolarini sudga shikoyat qilish  huquqini 
mustaukamlamasdan,  balki  chet  el  fuqarolarining  uamda  fuqaroligi  bulmagan 
shaxslarning  uam  O`zbekiston  Respublikasi  sud  organlariga  murojaat  qilish  huquqini 
belgilagan.  Konstitutsiyaviy  kafolatni  yana  bir  qoidasi  Konstitutsiyamizning  45-
moddasida  belgilangan  bulib,  Voyaga  yetmaganlar,  meunatga  layoqatsizlar  va 
keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir» deyiladi. 
O`zbekiston  Respublikasi  faqat  huquqiy  davlatgina  emas,  balki  insonparvar 
demokratik  huquqiy  davlat  qurishni  maqsad  qilib  quygan.  Bu  esa  jamiyatdagi  ayrim 
toifadagi, himoyaga muutoj, zaif kishilar davlatning himoyasida bulishini taqazo etadi. 
Milliy  davlatchilikni  shakllantirish,  demokratik  islouotlarni  amalga  oshirish,  jamiyatni 
bir  uolatdan  ikkinchi  uolatga  utkazish  uamda  bozor  munosabitlariga  utish  davrida 
ijtimoiy muammolarga alouida etibor berish zarur. Jauondagi kupgina mamlakatlarning 
ijtimoiy  rivojlanish  souasidagi  g`oyat  boy  tajribasi  shundan  dalolat  beradi. 
O`zbekistonning  davlat  qurilishi  va  iqtisodiyotini  islou  qilish  dasturining  besh 
tamoyilidan biri – kuchli ijtimoiy himoya uisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat 
kodeksida yoshlar huquqlarining jinoiy huquqiy kafolatlari belgilangan. JKning oltinchi 
bo`limi  «Voyaga  yetmaganlar  javobgarligining  xususiyatlari»  deb  ataladi.  Unga  kura 
turli  sabablar  bilan  voyaga  yetmaganlar  huquqbuzarliklar  sodir  etgan  xollarda  ularga 
nisbatan  majburiy-tarbiyaviy  ta'sir  choralarini  qo`llash,  ya'ni  jarima  solish  ,ijtimoiy 
foydali  mehnatga  jalb  qilish;  ahloq  tuzatish  ishlariga  yuborish,  ozodlikdan  mahrum 
qilish, maxsus o`quv tarbiya joylariga joylashtirish, xibsga olish faqat sudning hukmiga 
yoki qaroriga asosan amalga oshiriladi.  
Mehnatga layoqatsizlar, nogironlar va yolg`iz keksalarning huquqlari ham davlat 
tomonidan  himoya  qilinadi.  Davlatimizda  ijtimoiy  himoyaning  aniq  chora  tadbirlari 
ishlab chikilib, amalga oshirilmoqda. Bunda, mahalliy hokimiyat va fuqarolarning o`zini 
–o`zi  boshqarish  idoralari  mavqei  oshirilmoqda.  1999  yil  3  yanvar  kuni  O`zbekiston 
Respublikasi  Prezidentining  «Aholini  aniq  yo`naltirilgan  ijtimoiy  madad  bilan 
ta'minlashda  fuqarolarning  o`zini  o`zi  boshqarish  organlari  rolini  oshirish  to`g`risida» 
farmoni qabul qilindi. Ushbu farmonning ijrosini ta'minlash uchun fuqarolarning o`zini-
o`zi boshqarish organlari orqali quyidagilar amalga oshirildi: 1-ishlamaydigan onalarga 
bolasi ikki yoshga yetguniga qadar uni parvarish qilish bo`yicha nafaqalar tayinlash va 
to`lash ; 2-o`zgalarning parvarishiga muxtoj bo`lgan yolg`iz nafaqaho`rlarni asosiy oziq-
ovqat maxsulotlari bilan ta'minlash. 
Konstitutsiyaning  46-  moddasida  xotin-  qizlar  va  erkaklar  teng  huquqlidirlar, 
deyilgan. Ayollar bilan erkaklar teng huquqliligini ta'minlash uchun davlat qo`shimcha 
keng  miqyosdagi  tadbirlarni  amalga  oshirmoqda.  Ta'kidlash  lozimki,  hozirgi  kunda 
O`zbekistonda  12  mln  ga  yaqin  xotin-  qizlar  yashaydi.  Bu  Respublika  umumiy 
aholisining 51 % tashkil etadi. Mehnatga qobiliyatli ayollarning 50 % xalq xo`jaligida 
band.  Ayollarning  jamiyatdagi  mavqeini  oshirish  bo`yicha  ma'lum  chora  –tadbirlar 
ishlab  chiqildi,  hamda  maxsus  Davlat  dasturi  qabul  etildi.  Amalda  esa  uning  ijrosi 
bo`yicha ko`plab ishlar qilindi.  
Mustaqillik  yillarida  respublikamizda  kam  ta'minlangan  kup  bolali  oilalarga 
yordam kursatish tizimi tubdan islou qilindi. Masalan, 1997 yilda fuqarolarning uzini-
uzi boshqarish maualla qumitalari orqali 900 mingga yaqin oilaga 2 milliard 341 million 
sum  nafaqa  to’landi,  52  ming  oilaga  esa  maksimal  darajada  (eng  kam  ish  uaqining  3 
baravari  miqdorida)  moddiy  yordam  kursatildi.  Shuningdek  16  yoshgacha  bolalari 
bo’lgan  (2  mln.  282  ming)  oilalarga  davlat  byudjetidan  3  milliard  833  million  sum 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
54 
nafaqa  yetkazib  berildi.1  Kam  ta'minlangan  oilalarga  moddiy  yordam  va  kup  bolali 
oilalarga  nafaqalar  shaklida  ajratilgan  daromadlar  1999  yili  21  milliard  sumdan  ortiq 
mablag`ni tashkil etdi.