Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

Arxeologiya xaritagrafiyasi – tarixiy xaritagrafiyaning maxsus tarmog’i; arxeologiya ma’lumotlari asosida turli xildagi tarixiy voqea va hodisalarni grafika asosida xaritaga tushirish. Arxeologiya xaritagrafiyani tuzishda: a) arxeologik madaniyatlarning joylashuvini ko’rsatish; b) arxeologik madaniyatlarning va etnik guruhlarning o’zaro aloqasi, bir-biriga ta’siri va bir joydan ikkinchi joyga ko’chishini o’rganib, xaritada belgilash; v) qishloq xo’jalik ekinlari joylashgan va tarqalgan tumanlar, qadimgi sug’orilgan erlar va irrigatsiya inshootlari va boshqalarni aniqlab berish; g) kadimgi savdo yo’llarini, mamlakat yoki xalqlar o’rtasidagi ijodiy aloqalarni o’rganib, xaritaga tushirish; d) o’tmishdagi ijtimoiy hodisalarning geografik faktlar bilan aloqasini o’rganish va xaritada ko’rsatish. Arxeologiya xaritagrafiya 19-asr o’rtalarida paydo bo’ldi. 20-asrda esa Arxeologiya xaritagrafiya kengayib, qadimgi xalqlarning madaniyati, yashagan joylari to’g’risida bayon etuvchi tematik va tipologik xaritalar, boshqa arxeologik, paleoetnografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan xaritalar paydo bo’ddi. Arxeologiya xaritagrafiyada arxeologiya yodgorliklarining geografik jihatdan joylanishini aniqlash va xaritaga tushirish bu ob’ektlarni muhofaza etish va tadqiq qilish imkonini beradi.
Arxeologiya ekspeditsiyalari — moddiy madaniyat yodgorliklarini dala- tadqiqot yo’li bilan o’rganish uchun tashkil qilinadigan ekspeditsiyalar. Ularni i.t. institutlari, oliy o’quv yurtlari, muzeylar va ulkashunoslik to’garaklari tashkil etadi. Ko’pincha, kompleks ravishda tuzilib, tarkibiga arxeologlardan tashqari etnograf,antropolog, geograf, tuproqshunos, biolog, botanik va b. olimlar kiritiladi. Uzoq yillar ishlashga mo’ljallanib, mustaqil ishlaydigan otryad va guruhlardan iborat qilib tuziladi. Har bir ekspeditsiyaning o’ziga xos nizomi, ilmiy kengashi, maxsus bazasi buladi.
Arxeologiyaning ish uslubi — moddiy madaniyat yodgorliklari mavjud joyning tabiiy geografik tuzilishiga va ulardagi tarixiy-maishiy holatga qarab tadqiqot ishlarini belgilash: 1) arxeologik axtarish (rekognostsirovka)dan iborat bo’lib, unda ma’lum joyda qaysi turdagi yodgorliklar: shahar xarobalari, qad. qabristonlar, maskanlar va h.k. borligini, ularning taxminiy davrlarini belgilab chi kadi; 2) arxeologik sinov (razvedka)da har bir yodgorlikni sinov tariqasida qisman qazib ko’rib, uning bunyodga kelgan zamoni, umri, xususiyati kabi tomonlarini aniqlab oladi; 3) muqim (statsionar) arxeologik qazish turli arxeologik tekshirishning yakunlovchi bosqichi bo’lib, unda sinab ko’rilgan yodgorlik boshdan-oyoq batamom qazib tekshiriladi, tugallangan tarixiy xulosalar chiqariladi.
Arxeometriya (Archaeometry) – ilmiy metodologik davrlashtirish yoki
arxeologik metodolokiya, masalan, radiokarbon davrlashtirish, statistika va masofaviy sanoq va h.k.