Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

Arxeologik qazish – maxsus ruxsatnoma asosida yodgorliklar va madaniy qatlamni to’liq o’rganish imkonini beruvchi uslubga (avvalambor stratigrafik uslubga) rioya qilingan hodda arxeologik yodgorliklarni tadqiq etish. Arxeologik qazish turli arxeologik tekshirishning yakunlovchi bosqichi bo’lib, unda sinab ko’rilgan yodgorlik boshdanoyoq batamom qazib tekshiriladi, tugallangan tarixiy xulosalar chiqariladi.
Arxeologik madaniyat – o’ziga xos etn. xususiyatlari bilan ajralib turadigan muayyan davrga va hududga doyr arxeologik yodgorliklar birligi. Ayrim yoki bir qancha belgilarga, xususan, sopol buyumlarning shakli, naqshi, marhumlarni dafn etish tartibi, mehnat qurollari, uy-ro’zg’or anjomlari va boshqalarga ko’ra belgilanadi. Yodgorliklar qaerdan topilsa, shu joyning nomi bilan yuritiladi (masalan, Sopolli madaniyati).
Arxeologik sanalash – arxeologik yodgorliklarning yoshini aniqlash. Ularning sanasi yil, yuz yillar, ming yillarda aniq ko’rsatilishi hamda boshqa yodgorliklarga nisbatan aniqlangan nisbiy (ilgari, so’nggi) bo’lishi mumkin. Arxeologiyada arxeologik usullar (stratigrafik, tipologik) va tabiiy fanlar usullari (radio-uglerod usuli bilan sanalash va b.) bilan aniqlanishi mumkin.
Arxeologik sinov – arxeologik yodgorliklarni qayd etish (arxeologik xaritalar tuzish) va qazilma ishlari olib borish maqsadida o’tkaziladigan qidiruv ishlari. Arxeologik sinovda odatda har bir yodgorlik sinov tariqasida qisman qazib ko’rilib, uning bunyod etilgan vakti, umri, xususiyati kabi tomonlari aniqlanadi.
Arxeologiya – yunoncha “arxeo” – qadimgi, “logos” - fan, qadimshunoslik — qadimgi moddiy madaniyat yodgorliklariga asoslanib kishilik jamiyati o’tmishini o’rganuvchi fan.
Arxeologiya yodgorliklari – arxeologik tadqikotlarning ob’ekti bo’lib xizmat qiluvchi, erning usti va ostida saqlanib qolgan qadimgi inshootlar va buyumlar. Arxeologiya yodgorliklari moddiy tarixiy manbalar bo’lib, ularni o’rganish bilan kishilik jamiyatining o’tmishi yoritiladi. Arxeologiya yodgorliklari kishilik tarixining yozma tarixgacha bo’lgan eng qadimgi davrini o’rganishda muhim ahamiyat kasb etadi. Arxeologik davrlar bo’yicha Arxeologiya yodgorliklari quyidagi turlarga bo’linadi: 1) tosh davri yodgorliklari; 2) jez davri yodgorliklari; 3) antik davr yodgorliklari; 4) qadimgi mudofaa inshootlari; 5) qadimgi suv inshootlari; 6) qadimgi mozor-mo’la va o’ralar; 7) qadimgi me’morlik yodgorliklari; 8) qadimgi
hujjatlar; 9) o’rta asr shahar va rabotlarning xarobalari; 10) zargarlik buyumlari va qadimgi pullarning xazinasi; 11) qadimgi va o’rta asr pullari, turli arxeologik topilmalar.