Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

Fizikaviy fanlar va arxeologiya.

Fizik xodisalar - texnik rivojlanishni anglash, tabiyat va jamiyatning bir biriga bog’liq holda rivojlanishi tabiiy xol. Aylana (arava)ning, ya’ni ilk mexanikaning kashf etilishi jamiyat taraqqiyotiga qanchalik ta’sir etganligini anglab etishning o’zi arxeologiya va fizikaning nihoyatda chambarchas ekanligini ko’rsatadi.
Sopolning kashf etilishi ham fizikaviy xodisa, bir jism (modda)ning olovning ta’sirida bir holatdan ikkinchi holatga o’tishi hodisasidir. Bunday misollarni yuzlab keltirish mumkin, albatta.
Fizika fani arxeologiyaning ish uslubida ham qo’llanmoqda. Buni biz madaniy qatlamlarning xronologiyasini aniqlashda Radiouglerod usulining qo’llanishida ko’rishimiz mumkin.
Radiokarbon usuli (S-14). Arxeologik tadqiqotlar natijasida madaniy qatlamdan ko’mirga aylanib ketgan daraxt qoldig’i yoki yongan yog’och qoldig’i topilsa shu yog’och asosida madaniy qatlamning yoshi aniqlanadi. Shu usulda yodgorlik yoshini aniqlash uchun arxeolog bilishi lozim bo’lgan jihatlarga e’tibor qaratamiz.
Bu usul aniq yoshni beruvchi, fizika fani yutuqlari asosida amalga oshiriladi. S-14 usulida ishlaydigan laboratoriyalar Sankt-Peterburg shahrida, Berlin shahrining Germaniya arxeologiya institutida, Amerikaning Kolifornaya universitetida, Angliya, Frantsiya, Italiya kabi Evropa mamlakatlari arxeologiya institutlarida Radiokarbon usulida ishlaydigan laboratoriyalar mavjud. Bu laboratoriyalar fizika, ximiya, matematika fanlarining integrallashuvi natijasida, yongan yog’ochning ionlashishi yordamida hozirgi vaqtdan necha kun avval yonganligini aniqlab
berish imkoniyatiga ega. Bu albatta laboratoriya ishi natijasi bo’lib, S-14 analizi uchun arxeolog yongan yog’och qoldig’ini quyoshga ko’rsatmay salafan qog’ozga oladi. Salafan ustida yodgorlik nomi, arxeologik otryad nomi, qazishma nomeri, madaniy qatlam nomeri ko’rsatilgan holda laboratoriyaga jo’natiladi.
Keyingi yillarda radiokarbon usuli (S-14) takomillashib, analizlarni kalibratsiya qilish boshlandi. Bunga ko’ra analizning aniq yoshi va (Q -) 50 oralig’idagi vaqtni bermoqda.