Ma’ruza bo‘yicha o‘quv materiallari mavzu: Bolalar psixologiyasi o‘quv fani sifatida

V.N.Myasishchevning ilmiy qarashlari.

V.N.Myasishchev (1892-1973)-rus psixologi, shaxs munosabatlari kon­sepsiyasininr ijodkori. Mazkur konsepsiyaga kupa, shaxsning asosini uning atrof olamga va uz-uziga bulgan munosabatlar tizimi tashkil etadi. Munosabatlar tizimi inson ongida atrof voqelikning aks etti­rilishi natijasida paydo buladi, uning uzixam voqelikni aks etti­rishning shakllaridan biridir. V.N.Myasishchev insonning rivojlani­shida faoliyatning rolini kamsitmagan xolda odamlar uptasida xamkorlik, uzaro yordamni talab kiluvchi munosabatlar tarkib topmagan takdirda faoliyatning uzi asosiy psixik sifatlarining shakllanishida neytral jarayon bulib kolishi mumkin, degan xulosaga keladi. Psixo­loglar uptasidagi 6axs-munozaralar natijasida shu narsa ma’lum buldiki, munosabatni faoliyat yoki xarakat sifatida talkin etib bulmaydi, xatto, munosabat kup jixatdan xarakatga teskaridir. Birinchidan, munosabat maksadra ega bulmaydi va u ixtiyoriy bulishi mumkin emas; ikkinchidan, munosabat jarayon zmas, u fazo va vaktga chegaralan­magan; uchinchidan, munosabat maxsus tashki madaniy vositalar bilan amalga oshirilmaydi, u umumlashma shaklda uzlashtirilishi mumkin emas. Munosabat xar doim individualdir. Birok munosabat xarakat bi­lan chambarchas boglikdir. U xarakatni keltirib chikaradi, uzi xam xarakat davomida shakllanishi va uzgarishi mumkin. Munosabat xarakat manbai xam, natijasi xam bulishi mumkin, ammo bulmasligi xam mum­kin. CHunki munosabat xar doim xam tashki faollikda namoyon bulmaydi.Kolaversa, inson ayni damda yoki umuman mavjud bulmagan fakat uning uz ongida mavjud narsalarga xam kandaydir mynoca6atda bulishi mum­kin.
V.N.Myasishchevning ta’kidlashicha, munosabat sub’ekt va ob’ekt mavjud bulgan joyda vujudga keladi. Odamning psixologik munosa­batlari uning ob’ektiv vokelik bilan bulgan ongli aloqalarini ifo­dalydi. B.N.Myasishchev mazkur voqelikning 3 kategoriya sini ajratib kupsatdi; 1) tabiat xodisalari va narsa-buyumlar olami; 2) odamlar va ijtimoiy xodisalar; Z) sub’ektning uzi. Tabiatni idrok etish kup jixatdan ijtimoiy tajriba ta’siriga tobe buladi, odamning uziga bulgan munosabat uning boshkalarga bulgamn munosabati va boshkalarning unga bulgan munosabati bilan belgilanadi. SHu sababli psixologik munosabatlar tizimida V.N.Myasishchev odamning boshqa
odamlar bilan bulgan munosabatlari birinchi darajali axamiyatga ega deb xisoblaydi. V.N.Myasishchevning ta’kidlashicha, odamning atrof voqelikka bulgan munosabatining turlariga extiyojlar, emotsiyalar, kizikish va e’tikod kiradi.
V.N.Myasishchev uz ilmiy qarashlarida munosabatning bilish jara­yonlari bilan bulgan alokasini yoritib berishga uringan. Idrok voqelikni xissiy aks ettirish shaklidir. Idrokning mustaxkamligifaol ijobiy munosabatni talab kiladi, ob’ektga nisbatan befark mu­nosabat xukmron bulgan sharoitda idrok jarayoni xam beqaror buladi. Idrokning tanlovchanligi xam turli ob’ektlarga nisbatan inson tur­licha munosabatda bulishi bilan boglikdir. Biron ma’lumotni mustaxkam eslab kolish xam unga bulgan qizikish va emotsional munosa­batga boglikligi kuplab tajribalarda uz tasdigini topgan. Tafakkur voqelikii bilvosita aks ettiradi, ammo tafakkurning mantikiy shak­li bulgan xukmlarda xam shaxsiy munosabat ifodalanadi. SHu tufayli aynan bir xodisa xaqidagi xar xil insonlarning xukmlari bir ­biridan farqlanishi mumkin.
Insonning rivojlanishi masalasini xam V.N.Myasishchev munosa­batlarning shakllanishi bilan chambarchas boglaydi. Kuzatishlar va ta­biiy eksperimentlarning kursatishicha, sharsiz reflektor reaktivlik paydo buladi. Ikki yoshdayoq xali unchalik beqaror bulmasa-da, bolada uning muayyan narsa va xodisalarga bulgan munosabatini ifodalovchi«xoxlayman-xoxlamayman» , «kerak-kerak emas» , "kiziq-kizik emas» ka­bi suzlar jurligida amalga oshiriladigan reaksiyalarni kuzatish mum­kii. Eng muximi, bola reaksiyasining mazmuni ishlatayotgan suzlarining mazmuni bilan xamoxangdir. Ikki-uch yoshdan boshlab bola­lar ancha anik namoyon buluvchi tanlovchan munosabatlarni namoyon eta­dilar. Bu munosabatlar orasida ota--onasiga, bolalarga, tarbiyachilarga, uyinlarga bulgan munosabat, ayniqsa, yorkin namoyon buladi. Munosa­batlarning ayrim xususiyatlari bu yoshdayoq xarakterning sifatlari ­mustaqillik, tashabbuskorlik, mulokotchanlik va boshqalarda namoyon buladi. Ushbu yosh davrida munosabatlar vaziyat bilan boglikligi va tez uzgaruvchanligi bilan ajralib turadi. Munosabatlarning xarakteri va rivojlanish darajasi mazkur yosh davrida birinchi navbatda kattalar tomonidan belgilanadi. Maktab yoshi davrida bolaning voelik bilan bulgan munosabatlari yanada murakkablashadi va turli - tuman bula boshlaydi. Munosabatlar tizimida yangilik - oiladan tashkari majbu­riyatlar va majburiy uqyv faoliyatining paydo bulishi yuz beradi. Bu davrda munosabatlar tizimi ob’ektiv zarurat talablari bilan belgi­lanadi. SHu tarika nazariy qarashlariga kupa, V.N.Myasishchev inson­ning psixik rivojlanishi uning atrof vokelik va eng avvalo boshqa odamlar bilan bulgan munosabatlari tizimining murakkablashib, ken­gayib borishiga boglik, buladi, degan goyani ilgari suradi.
SHunday qilib, rus psixologlari - L.S..Vigotskiy, A.N.Leontev, V.N.Myasishchev ilmiy qarashlarining kiskacha taxlili shuni kupsatadiki, ushbu olimlarning izlanishlarida inson psixik ta­rakqiyoti masalasi markaziy upin egallagan. Xar bir olim uz ilmiy yondashuviga ega bulgan bulsa-da, ularning barchasini psixik ta­raqkiyotning manbalari va konuniyatlarilari bilan boglik muammolarni urganish rus psixologlarining ushbu muammolarni upganish soxasida kulga kiritgan yutuklariri psixologiya fanining, shu jumladan, bolalar psixologiyasining tarakkiyoti uchun xizmat kildi va kilib kel­mokda.