Kuzatish. Kuzatish - psixologik tadkikotning asosiy empirik metodlaridan biri bulib, psixik xodisalarni maqsadra muvofiq va tizimli ravishda idrok etishga asoslangandir. Kuzatish - tadqiqot vazifalaridan kelib chiqib maxsus tashkil etilgan idrok jarayonidir. Kuzatish metodining asosiy kamchiligi shundaki, unda kuzatilayotgan xodisalarga faol ta’sir kupsatish, ularni uzgartirish, kuzatish amalga oshirilgan vaziyatni xuddi shunday kupinishda kaytadan yaratib bulmaslik kabi xususiyatlar kayd etiladi. SHunga karamay bu metod xaligacha asosiy psixologik metodlardan biri bulib kelmokda. Kuzatish orqali turli yoshdagi odamlarning diqqati, his-tuyg‘ulari, nerf sistemasining tashqi ifodalari, temperament xususiyatlari, imo-ishoralari, sezgirligi,xulq-atfori, nutq faoliyati va xakozolar o‘rganiladi. Ammo o‘ta murakkab ichki psixik kechinmalar, yuksak hissiyotlar, tafakkur, mantiqiy xotira va aql-zakovatni tadqiq etishga bu metodning imkoni etarli. Masalan, go‘dak bolani ko‘zatishda uning harakatlari, o‘yinchoqlarga munosabati, his-tuyg‘usi, talpinishi, mayli, hoxishi aniqlanadi. o‘quvchining darsdagi xolatini ko‘zatishda esa diqqatning hususiyati, tashqi qo‘zg‘atuvchi bilan ta’sirlanishi, temperamenti, xatti-harakatining sur’ati, emotsional kechinmasining o‘zgarishi to‘g‘risida ma’lumotlar to‘plashga imkoniyat tug‘iladi. o‘spirin yoshlarning sport faoliyatini ko‘zatish orqali ularning irodasi, ishchanligi, his-tuyg‘usining o‘zgarish xususiyatlari, g‘alabaga intilishi, o‘zining harakatini idora qila olishi yuzasidan materiallar yig‘ish mumkin. Ishchining dastgoh yonidagi faoliyatini ko‘zatish natijasida uning o‘z diqqatini taqsimlashi, qiyin damlarda o‘zini tutishi darajasi haqida keng ma’lumotlar yig‘iladi. Keksalarning muloqot jarayonini ko‘zatish ularning harakteri, nutq faoliyati, hiy-tuyg‘usi, ekstravertivligi yoki intravertivligi, qiiziquvchanligi va ruhiyatining boshqa xususiyatlarini aniqlash demakdir.
Tashqi kuzatishda ba’zan tafakkur bo‘yicha ham ma’lumotlar olish: ish ustidagi kayfiyatini fikrning muayyan ob’ektiga yo‘naltirilganini, tashqi qo‘zg‘atuvchilar ta’siriga, berilmaslikni, chehradagi tashrif va iztirobni, ko‘zdagi g‘ayr tabiylikni, shuningdek, sinchkovlik, teranlik, termulish kabi ruhiy xolatlarni ko‘zatib tafakkurning kechishidagi o‘zgarish aniqlash mumkin. Bulardan tashqari, qo‘lning titrashi, asabiylashish, nutqning bo‘zilishi, hissiyotning beqarorlashuvi ham inson ruhiyatidagi o‘zgarishlar bo‘yicha ma’lumot beradi.iPsixologiya fanida o‘zini-o‘zi ko‘zatishdan (introspeksiyadan) ham foydalaniladi. Ko‘pincha tajribali psixolog yoki yuqori ma’lakali o‘qituvchi o‘zini-o‘zini ko‘zatish orqali ilmiy xulosa chiqara biladi. Masalan, o‘z tafakkurini ko‘zatib o‘zida emotsional o‘zgarish haqida, shuningdek, tafakkurning ichki mexanzmlari vujudga kelishi va kechishi haqida ma’lumot oladi. Natijada tafakkurning sifati mazmuni va mohiyati va qay tarizda, qanday tezlikda, qay shalda ro‘y berish ko‘zatadi. CHet el psixologiyasida o‘zini o‘zi ko‘zatishning inson ruhiyatini o‘rganishdagi rolini ifodalovchi ilmiy-amaliy materiallar to‘plangan. Introspeksiya yo‘nalishining yirik namoyandalari o‘zlarini o‘zlari ko‘zatganlar va to‘plagan materiallarini tahlil qilib umumiy psixologik qonuniyatlarni yaratishga harakat qilganlar lekin inson turli faziyatlarda o‘zini bir xil boshqara olmaydi va shuning uchun bu metodning ilmiy ahamiyati katta emas. SHunday qilib, ko‘zatish metodining qulay va samarali jixatlari bilan birgina zaif tomonlari ham mavjud. SHu sababli insonning murakkab psixikasi boshqa metodlardan foydalanib tadqiq qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |