Ma`ruza-9 Mavzu: Sanoatda ammiak va nitrat kislotasi ishlab chiqarish. Reja

Ma`ruza-9
Mavzu: Sanoatda ammiak va nitrat kislotasi ishlab chiqarish.
Reja:

1. 
   Ammiak va nitrat kislotasini ishlab chiqarish. Erkin azotni bog`lash usullari. Ammiak sintezi.
   
2. 
   Ammiak ishlab chiqarish jarayonining fizikaviy-kimyoviy asoslari. Azot-vodorod aralashmasini tayyorlash va uni tozalash.
   
3. 
   Ammiak ishlab chiqarish texnologiyasining usullari va ularning sxemalari.
   

Azot sanoatining xomashyo manbalari va ishlatilishi
Azot tabiatda erkin holda va birikmalar shaklida uchraydi. Azotning asosiy qismi atmosferada (massa bo`yicha 75,6 %) erkin holda bo`ladi. Birikmalar shaklida esa yer po`stlog`ining 0,4 % ni (massa bo`yicha) azot tashkil etadi. U turli organik moddalar tarkibida, odam, hayvonlar va o`simliklar organizmida, qazilma boyliklar, ko`mir, neft, torf, slanest tarkibida uchraydi. Anorganik birikmalar shaklida azot kam uchraydi. Uning natriy nitrat tuzi (Chili selitrasi) Chilida va Janubiy Afrikada, kaliy nitrat (Hind selitrasi) esa Hindistonda topilgan. Ma`lum miqdor ammoniy sul`fat tuzi ko`mirni kokslashdan olinadi.
Azot tirik tabiatda odamlar, hayvonlar va o`simliklar hayotida benihoyat muhim rol o`ynaydigan asosiy ozuqa mahsuloti hisoblanadi. U oqsil tarkibiga kiradi. Organizmda muhim biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etadi. Ammo odam va hayvonlar, o`simliklar, mikroorganizmlar tanasida oqsillar yoki boshqa organik moddalar (fermentlar, vitaminlar, garmonlar, nuklein kislotalar va boshqalar) sintezida elementar holdagi azot emas (u juda inert elementdir, uning dissotsialanish energiyasi 945 kJ/mol bo`lib, atomlari orasidagi bog`lar juda mustahkamdir. Taqqoslash uchun xlor molekulasining dissotsialanish energiyasini 243 kJ/mol olish mumkin) balki, uning birikmalari ishtirok etadi.
Azot birikmalari bo`yoqlar, plastmassalar (aminoplastlar), kimyoviy tolalar (kapron, neylon, enant, poliamid tolalar) suratkashlik preparatlari, dori-darmonlar, portlovchi moddalar, azotli o`g`itlar, ammiak va nitrat kislotasi va boshqa o`nlab xalq xo`jaligi uchun muhim bo`gan qator mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Ishlatish sohalarining kengligi, azot birikmalari manbalarining esa kamligi, atmosfera azotini biriktirib olish muammosini ko`ndalang qilib qo`ydi. Atmosfera azoti bitmas-tuganmasdir. Har gektar yer yuzasiga to`g`ri keladigan atmosfera azotining massasi 80 000 tonnaga tengdir.