Ma`ruza-9 Mavzu: Sanoatda ammiak va nitrat kislotasi ishlab chiqarish. Reja

Konversiya gazini oltingururtli birikmalardan tozalash. Tabiiy gaz tarkibida turli S li birikmalar saqlaydi: H₂S, CS₂, COS merkaptanlar (asosan etil merkaptan C₂H₅SH 5—30 mg/m³ gacha) va boshqalar. Barcha S birikmalarni 350—450°C haroratda kobalt-molibdenli katalizator ishtirokida H₂S gacha gidrogenlanadi:

Hosil bo`lgan H<sub>2</sub>S qattiq yoki suyuq adsorbentlar yordamida absorbsiyalanadi. Qattiq adsorbent sifatida aktivlangan ko`mir, temir gidroksidi, rux oksidi va suyuq adsorbent sifatida: ammiakli suv etanolaminlar, mishyak sodali eritma, karbonatlar eritmalari va boshqalar ishlatiladi.
Konversiya gazini CO₂ dan tozalash. Konversiya gazi tarkibida 17-30 % gacha CO₂ saqlaydi. Uni suyuq sorbentlar yordamida: suv, etanolamin, ishqor, eritmalari bilan tozalaydilar. CO₂ boshqa qo`shimchalarga nisbatan bosim ostida sovuq suvda yaxshi eriydi. Mana shu xossasiga asoslanib CO<sub>2</sub> suv bilan yuttirib ajratib olinadi. Buning uchun ichi nasadkali minoralarda gaz, suv sachratish bilan (2—3 m Pa bosimda) yuviladi. Minoradan oqib tushuvchi suv nasos bilan birga mahkamlangan turbinani aylantiradi. Nasos suvni ko`tarib yana minorani sug`orishga beradi. Natijada unga sarflanuvchi energiya tejaladi. Turbinada bosim pasayib atmosfera bosimiga tenglashadi. Hatijada suvda erigan CO<sub>2</sub> va vodorod gazlari (80 % CO<sub>2</sub>, 11 % H<sub>2</sub> ) desorbsiyalanib ajralib chiqadi. By gaz ( CO<sub>2</sub>) yig`ib olinadi, turli maqsadlarda ishlatiladi ( masalan, karbamid sintezida, quruq muz tayyorlashda va boshqa mahsulotlar olishda ishlatiladi).
Bu usulning kamchiligi ko`p elektr energiyasi sarflanishi va ancha vodorodning yo`qotilishidadir. Shuning uchun ham keyingi yillarda bu usul ko`p qo`llanilmaydi, balki sorbsion va selektivlik xossasi suvdan ancha yuqori bo`lgan etanolamin bilan tozalash keng qo`llanilmoqda. Bunda mono- va di- etanolamin-ning (HO-CH₂ - CH₂- NH₂ va (HO-CH₂ - CH₂)₂-NH larning 15 % li eritmasiga CO₂ yuttiriladi. HO-CH₂-CH₂ guruhni R bilan belgilab R-NH₂ va R₂-NH₂ deb olamiz.

Yuttirish jarayoni 40—45°C da olib boriladi. Absorbsiyalanish natijasida hosil bo`lgan karbonat va gidrokarbanatlar 120°C da desorberda CO₂ ajratib parchalanadilar. Yuttiruvchi sifatida metanol, propilen karbonat, sulfolan kabi moddalar ham ishlatilishi mumkin (C₃H₆CO₃ — propilen karbonat, C₄H₈SO₂— sulfolan).