Ma`ruza №6 Mavzu: Tashqi silindrik yuzalarga ishlov berish. Reja

4. Pog‘onali vallarga ishlov berish

Turli diametr va uzunlikdagi bir nechta uchastkalardan tashkil topgan

vallar pog‘onali vallar deb ataladi. Pog‘onali vallarga ishlov berish uchun har bir pog‘ona uchun keskich namunaviy o‘tishlar yordamida rostlanadi. Har

bir pog‘ona diametriga mos keluvchi limb bo‘linmasi eslab qolinadi yoki yozib

olinadi. Bu ko‘rsatkichlar bo‘yicha zagotovkalarning barcha partiyasi namunaviy

o‘tishlarsiz ishlanadi.

Pog‘onalarning uzunligi chuqurlik o‘lchagichi chiqariladigan

shtangensirkul (SHS- 1tipdagi), shtangen chuqurlik o‘lchagich, chizg‘ich yoki

shablon bilan o‘lchanadi. (26-rasm, a-g). 16K20, 1K62, 1K65, 1I411 va boshqa

tokalrlik dastgohlari bo‘ylama surish limbiga ega. Limbning bir bo‘linmaga

buralishi supporting 1mm surilishiga to‘g‘ri keladi. Bo‘ylama surish limbi

bo‘yicha keskichning bo‘ylama surilishini kontrol qilish va kerakli uzunlikdagi pog‘ona olingach, keskichni chetga surish mumkin.

Pog‘onali vallarga ishlov berish unumdorligi ishlov berishning sxemasini to‘g‘ri tanlashga bog‘liq.

Pog‘onali val pog‘onalarining uzunligini tekshirish:

a - shtangensirkul bilan, b – shtangenchuqurlik o‘lchagich bilan, c-chizg‘ich bilan, e – shablon bilan

Pog‘onali valni yo‘nish sxemasi:

a – bitta o‘tishda qoldirilgan qo‘yimni uchastkalar uzunligi bo‘yicha ajratib,

b – qoldirilgan qo‘yimni uchastkalar chuqurligi bo‘yicha ajratib uchta o‘tishda
Qoldirilgan qo‘yimning hammasi keskichning bir martta o‘tishda

yo‘nilsa, yo‘nishning bunday sxemasi eng unumli hisoblanadi. Bunda

kekichning umumiy surilish yo‘li pog‘onalar uzunliklarining yig‘indisiga,

ya’ni zagotovkaning umumiy uzunligiga teng. (27- rasm, a).

L=mm. Agarda zagotovkaning bikrligi katta chuqur kesib yunishga imkon

bermasa, boshqa sxema qabul qilinadi. (27- rasm, b), bunda keskichning umumiy

surilish qo‘li quyidagicha bo‘ladi bo‘ladi:

L=(l₃ + l₂+l₁ ) + (l₃ +l₂ ) +l₁ = + + mm. Ikkinchi sxema bilan ishlash

birinchi sxemaga qaraganda unumsiz.

Pog‘onali zagotovkalarning katta partiyasini staninaning

yo‘naltiruvchisiga mahkamlangan va supporting surilishini cheklaydigan

tirakdan foydalanib yo‘nish maqsadga muvofiq bo‘ladi. (28- rasm). Birinchi

namuna zagotovkani kerakli uzunlikda yo‘ngach, dastgoh o‘chiriladi, supportni

ketinga surmasdan, tirakni support karetkasining chap yon tomoniga tegadigan

qilib mahkamlanadi. Keyingi zagotovkalar supportni tirakkacha surib

ishlanganda bir hil o‘lchamli bo‘lib chiqadi. Mexanikaviy surish support

tirakka 1-2mm yetmasdan to‘xtatilib, support qo‘lda surib tirakka yetkaziladi.


16K20 Tokarlik dastgohida qo‘llaniladigan qo‘zg‘almas bo‘ylama

tirak:

1 - tirak 2- kesish plankasi, 3 – qisish vinti. 4 – rostlash vinti

Bir necha pog‘onali zagotovkalar o‘lchovli uzunlik cheklagichlarida

yo‘niladi; bu cheklagichlar sifatida o‘lchov plitalari to‘plamidan yoki maxsus

shablonlardan foydalanish mumkin.

29- rasmdan ko‘rinib turibdiki, birinchi pog‘ona l₁ o‘lchamga uzunlik

cheklagichsiz supportni tirakkacha bevosita surib yo‘niladi. Ikkinchi pog‘ona l₂

uzunlikka, uzunlik cheklagichga qadar yo‘niladi, bu uchastkaning uzunligi l₁ – l₂ ga teng, uchinchi pog‘ona l₃ uzunlik cheklagichga qadar yo‘niladi, uning

uzunligi l₁ – l₃ ga teng, to‘rtinchi pog‘ona uzunligi l₁ – l₄ ga eng bo‘lgan uzunlik o‘lchagichga qadar yo‘niladi.

Zagotovkalardagi markaz teshiklarining chuqurligi absolyut bir xil bo‘lmasligi mumkin, shuning uchun zagotovkalarni markazlarga o‘rnatishda markaz teshiklari chuqur bo‘lgan zagotovkalar oldingi babkaga yaqinroq, teshiklari yuzaroq bo‘lganlarga esa uzoqroq o‘rnatiladi.

Tirak bo‘yicha ishlov berishda markaz teshiklarining chuqurligi har xil

bo‘lishi naijasida partiyadagi turli detallarda pog‘ona uzunliklari turlicha

bo‘ladi.

Pog‘onali valni uzunlik cheklagich tirak bo‘yicha yo‘nish (a),

belgilanish sxemasi (b):

1 – tirak, 2 – rostlash vinti, 3 – o‘lchov plitasi – uzunlik cheklagich

Suzuvchi markaz.

a - qurilma, b – qo‘llanilishi (suzuvchi markaz yordamida zagotovkaning chap toretsi bo‘yicha bazalash), b- belgilanish sxemasi; 1- tirak vint, 2-prujina, 3-korpus, 4 – vint stopor, 5 - markaz, 6 – vint shponka.

Markazlarga mahkamlanadigan pog‘onali vallarning partiyasidagi barcha detallar uchun bir hil pog‘ona uzunligini ta’minlash maqsadida suzuvchi markazlar ishlatiladi (30- rasm, a-b). Bu markaz shpindelning konussimon yo‘nilgan qismiga o‘rnatiladigan konussimon korpus 3, korpusning o‘q teshigida erkin suriladigan markaz 5, prujina 2 va tirak vint 1 dan tashkil

topgan. Vint 6 shponka, vint 4 esa stopor rolini bajaradi.

30- rasm, b da ketingi markaz bilan qisib qo‘yilgan zagotovka suzuvchi markaz

korpusining toretsiga qanday tiralishi, suzuvchi markazning ish konusi zagotovkani qanday markazlashi hamda markaz teshigining chuqurligiga qarab korpusga chuqurroq kiritish yoki undan chiqarish ko‘rsatilgan.Kalta zagotovkalar partiyasini patronga siqib, bo‘ylama surilishining

oldini olish uchun zagotovka patronlar kulachoklarining chiqiqlariga (31-rasm, a-b) yoki ichki tirakning toretsiga tiralishi kerak (32- rasm). Ichki tirak vintining ish toretsi kontrgayka tortilgan holatda bevosita dastgohda

yo‘niladi: bu uning shpindel’ o‘qiga perpendikulyarligini ta’minlaydi 31-


Kulachoklardan tirak sifatida foydalanish:

a-kulachokka tiralish, b – kulachok chiqig‘iga tiralish, v – o‘yiqqa tiralish

(toblanmagan kulachoklarda), g – belgilanish sxemasi

Ichki tirak:

1. 
   shpindel, 2 – konus vtulka. 3 – tirak vinti, 4 - kontrgayka,
   

5 – patron

Partiyadagi pog‘onali vallar diametrlarining bir hilligiga ko‘ndalang

tiraklar vositasida erishiladi: qo‘zg‘almas ko‘ndalang tirak support

karetkasiga, qo‘zg‘aluvchan tirak esa ko‘ndalang salazkalarga mahkamlanadi (33-

rasm). Tokarlik dastgohini pog‘onali zagotovkaga ko‘ndalang tirak va

uzunlik cheklagichi bilan ishlov berish uchun sozlash namunasi 34- rasm, a-g da

keltirilgan.

16K20 dastgohining ko‘ndalang tiraklari:

1- karetkada qo‘zg‘almas, 2 – supportning ko‘ndalang salazkalarida

Pog‘onali valikka o‘lchovli diametr cheklagichli ko‘ndalang

tirak bo‘yicha ishlov berish:

Tashqi silindrik sirtlarni yo‘nishda uchraydigan nuqsonlar, ularning

sabablari va ularga qarshi kurash choralari

Nuqsoning sababi		Oldini olish choralari
Egarsimonlik (ketingi babka tomondah tayyorlanma diametri kichkina
Pinol ko`oroq chiqib turganligidan va puxta maxkamlanmaganligidan keskich ta`siridan tayyorlanma suriladi	Pinolning chiqib turishini kamaytirish kerak
Ishlov berilgan sirt ortiqcha g`adir-budurlikka ega
Keskich noto`g`ri charxlangan Ishlanuvchanligi past(qovushqoq yoki toblangan po`lat va h.k.) Keskich dastgoh markazining o`qidan past o`rnatilgan	Keskichni charxlash va qirrasini o`lchamiga yetkazish lozim Ishlanuvchanligini oshirish maqsadida tayyorlanmaga termik ishlov berish lozim Keskichni dastgoh o`qi bo`ylab o`rnatish kerak

Agar nuqson tuzatilishi mumkin bo‘lsa, tashqi zagotovkada qo‘yim uchun

qoldirilgan qatlamning bir qismi qolgan bo‘lsa, ma’lum rostlashlardan so‘ng

tozalab yo‘niladi. Zagotovkalar partiyasiga ishlov berishda namuna detal

ishlangach, u tekshiriladi, nuqsoni aniqlanadi va uni yo‘qotish chorasi

ko‘riladi, shundan so‘ng partiyadagi detallarga ishlov beriladi.