Ma’ruza №6. 6-mavzu. Turar joy xududi va jamoat markazini tashkil etish

Kichik tumanni erkin qurilish bilan loyihalashga misol.


Erkin qurilmalar - imoratlarning har xil kompozitsiyada, bir necha usullarni aralashtirgan holda qo’llanilishi bilan xarakterlanadi. Insolyatsiya, shamollatish, shovqin va changdan himoya qilish masalalari yaxshi echiladi. Erkin qurilish qurilayotgan hudud bilan tashqi muhit o’rtasida organik bog’liqlikni yuzaga keltiradi. Hozirgi vaqtda bu usul juda keng tarqalgan.
Kombinatsiyalashgan sxema o’zida har xil usullar elementlarini jamlaydi va sanitar-gigienik talablarni hisobga olgan holda binolarni qulay joylashtirishga imkon beradi. Hozirgi kunda bunday qurilish ko’proq mos keladi va ayniqsa, tumanlar rekonstruktsiyasida juda qo’l keladi.
Kichik tuman qurilish kompozitsiyasi turar-joy qurilishining yuqorida keltirilgan barcha usullaridan foydalanadi. Murakkablashtirilgan guruh kompozitsiyalarini ham qo’llashadi.
Qurilish usulini tanlashga tabiiy-iqlimiy omillar: doimiy esadigan kuchli shamollarning mavjudligi,quyoshli kunlar miqdori va h.k. lar katta ta’sir ko’rsatadi.
Turar-joy binolari hamda turar-joy va jamoat binolari orasidagi masofani soya solayotgan imorat qavati bo’yicha qabul qilish lozim. Turar-joy binolarini magistral ko’chalar qizil chizig’idan kamida 6 m, mahalliy ko’chalar qizil chizig’idan kamida 3 m masofada joylashtirish lozim.
O’zbekiston aholisining tez ko’payib borishi va shaharlarning kengayishi uchun bo’sh maydonlarning nihoyatda kamligi tufayli hududlardan foydalanish serunumligi, samaradorligini oshirish maqsadida turar-joylar zichligini oshirish respublikamiz katta shaharlari uchun tobora dolzarb masalaga aylanib bormoqda, shahar hududlarini tejab sarflash zarurati kuchaymoqda.
Qizil chiziq - magistrallar, ko’chalar, maydonlar hududini qurilishga mo’ljallangan hududdan ajratib turuvchi shartli chegara.
Qurilish chizig’i - qurilayotgan hududning chegarasini belgilaydi. Ba’zan yuqorida keltirilgan chiziqlar mos tushishi mumkin, ammo odatda qurilish chizig’i kichik tuman va kvartallar ichiga (qizil chiziqdan kamida) 3 - 6 m ichkariga joylashtiriladi.
Qizil chiziq va qurilish chizigi orasidagi makon yashil himoya qismi chun foydalaniladi.
Tumanning me’moriy-makoniy kompozitsiyasiga quyidagi omillar ta’sir qiladi:

• 
  tabiiy-iqlimiy;
  
• 
  landshaft;
  
• 
  shaharning bosh rejasidan kelib chiqadigan , loyihalanaetgan tumanning mahalliy (tarxiy) shart-sharoitlari;
  
• 
  turar-joy muhitini qurish usullari – turar-joy va jamoat binolari turlari, hududni obodonlashtirish.
  

Shu kunlargacha turar-joy binolari aholiga xizmat ko’rsatish xonalaridan ajralgan holda qurib kelindi. Xizmat ko’rsatish xonalari belgilangan masofalarga rioya qilingan holda takror yoki bir joyga to’plangan holda joylashtirib kelindi. Shahar hududlaridan foydalanish samaradorligini oshirish muammosining yuzaga kelishi munosabati bilan aholiga xizmat ko’rsatish xonalarini o’z ichiga olgan turar-joy binolarini, ular majmuasini yaratish zarurati tug’ildi. Bu esa turar-joy binolari arxitekturasidagi yangi masaladir. Bu erda turar-joy binosi majmuasi aholisining optimal sonini topish talab qilinadi. Aholi soni xizmat ko’rsatish xonalarining rivojlangan darajasini va ularning rentabel ishlashini ta’minlashi lozim.
Shovqindan himoya qilingan turar- joy binolarini yaratish.
Avtomobil va shahar transporti turlarining ko’payishi, hamda ular harakati tezligining oshishi tufayli shaharda shovqin darajasi va uning ta’siri kuchayishiga olib keldi. Ayniqsa, shahar katta ko’chalari ta’siri ostidagi qismlarda aholi yashashi sanitariya-gigiena sharoitiniig yomonlashuvi yuz bermoqda. Bu esa turar-joy binolarini joylashtirish usullari bilan bir qatorda, binolarning rejaviy tuzilishini ham qayga ko’rib chiqishni taqozo qilmoqda, ularning shovqindan himoyalanganligini oshirish talab etilmoqda.