Ma’ruza №5 Mavzu: Absolyut qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi. Impuls momenti va kuch momenti. Momentlar tenglamasi. Impul’s momentini saqlanish qonuni. Inersiya momenti. Aylanma harakat dinamikasining asosiy qonuni. Mavzu rejasi

Aylanma kinetik energiya
miqdor oldinga intilayotgan jismning kinetik energiyasidir. O’q atrofida aylanayotgan jism aylanma kinetik energiyaga ega xisoblanadi. Oldinga intiluvchi (ilgarilama) kinetik energiya bilan o’xshashlik orqali biz , jism harakatsizligining impulsi va burchakli tezlik, ifoda orqali berilishini kuzatishimiz mumkin. Biz bu haqiqatdan ham to’g’ri ekanligini ko’rsatishimiz mumkin¹.
Qat’iy aylanayotgan jism ko’plab mayda , har biri massali, zarralardan tashkil topgan deb hisoblaylik. Agar biz r orqali bitta zarraning aylanish o’qigacha bo’lgan masofasini ifodalasak, bu holda uning chiziqli tezligi . Butun jismning umumiy kinetik energiyasi barcha zarralarning kinetik energiyasining yig’indisaga teng¹:
Biz va agar qat’iy jismda zarralar bir xil bo’lgan xolda. bo’lganda, xarakatsiz xolatda, qat’iy aylanayotgan jism kinetic energiyasi⁶.
Harakatsiz KE = (5-17) ekanligini ko’rishimiz mumkin.
Energiyaning boshqa turlari bilan kabi miqdorlar joulda.
Jism markaziy massasi (CM) ilgarilanma xarakatlangan xolatda, u ilgarilanma va aylanma kinetik energiya bilan harakat qiladi. 5-17 tenglik agar aylana o’q belgilangan bo’lsa aylanma kinetik energiyani beradi. G’ildirak tog’ga chiqayotgani kabi jism harakatlansa, bu tenglik kuchga ega bo’ladi, chunki aylana o’q yo’nalishda aniqlanadi. Bu holda umumiy kinetik energiya: ¹
(5-18)
massa markazining chiziqli tezligi, o’q bo’ylan markaziy massaning inertsiya moment, o’q bo’ylab burchak tezlik, va jismning umumiy massasi. 5-1 namuna. Sharning qiya tekislikdagi harakati. massa va radiusga ega bo’lgan qattiq sharning tezligi qanday bo’ladi, agar u tinch holatdan o’z harakatini balandlikda boshlasa va qiyalikning eng pastki nuqtasiga sirg’alishsiz tushsa? 5-7-rasmga qarang. (yetarlich o’zgarmas ishqalanish tahmin qilamiz, demak sirg’alish kuzatilmaydi: biz qisqacha o’zgarmas sirg’alish kuzatilmasligini ko’ramiz) o’z natijangizni ishqalanishsiz qiyalikdan jism sirg’alib tushuvchi jism bilan solishtiring¹.