Ma’ruza №32 Metallurgik pechlar qurilishida qo‘llaniladigan o‘tga chidamli materiallar. Pechning gazoxod sistemalari, uning havo kislorod va suv bilan ta’minlanishi Tayanch iboralar

 
Pechning havo, kislorod va suv bilan ta’minlanishi 
Metallurgiya pechlari ko‘p miqdorda siqilgan havo, kislorod va sanoat suvlarini 
iste’mol qiladi. Siqilgan havo va kislorod pechlarda oksidlovchi texnologik jarayonlar uchun, 
yoqilg‘ini yoqish uchun va ba’zida pechlarning elementlarini sovitish uchun sarf qilinadi. Pech 
elementlarini sovitish uchun (barcha talab qilinadigan miqdorning 95% gacha) va turli sanoat 
ehtiyojlari uchun asosan sanoat suvi ishlatiladi. Siqilgan havo va kislorodni asosan - shaxtali, 
yallig‘ erituvchi, kuydiruvchi pechlar va konverterlar ishlatadi. Ushbu pechlar uchun talab 
qilinadigan havo miqdori quyidagicha
m
3
/min
: shaxtali pechlar 400—1500; yallig‘ qaytaruvchi 
pechlar 400—1000; kuydirish pechlari 100—600; konverterlar 200—1000. Havoli purkashni 
boyitish uchun kislorod iste’moli rangli metallurgiya pechlarining havo iste’molining umumiy 
hajmidan 0,5 dan 21% gacha tashkil qiladi. Pechlar iste’mol qilayotgan havoning ortiqchalik 
bosimi odatda 0,02-1,5 at oralig‘ida bo‘lib, ba’zida 6-10 at gacha etadi. Pechlarni sovutish uchun 
suv iste’moli quyidagicha, 
m
3
/s: 
shaxtali pechlar 100—1000; yallig‘ erituvchi va rafinirlovchi 
pechlar 50—250; qizdiruvchi pechlar 50—400; elektr pechlar 50—200. Pechlarni sovitish 
sistemasida suv bosimi 2—12 
at.
Pechlarni havo bilan ta’minlash. 
Pechlarga havo havouzatgich mashinalar yordamida 
uzatiladi. Ushbu mashinalar uzatilayotgan havo bosimini ortiqchaligiga bog‘liq bo‘lib, quyidagi 
guruhlarga bo‘linadi: 1) ventilyatorlar 1000 mm suv.ust.; 2) havopurkagichlar, 0,1-3 kG/sm
2
; 3) 
kompressorlar 3 kG/sm
2
dan ortiq. 
Havouzatgich mashinalar harakat prinsipiga nisbatan porshenli va markazdan qochma 
turlariga bo‘linadi. Metallurgiya pechlarini ta’minlash uchun odatda porshenliga qaraganda 
yuqori ishlab chiqarishga ega bo‘lgan markazdan qochma mashinalar ishlatiladi. 
Metallurgiya zavodlari havouzatgich mashinalar odatda maxsus havopurkovchi 
stansiyalarga joylashtiriladi, u erda ular ekspluatatsiyasi uchun ratsional rejim va malakaviy 
xizmat ko‘rsatiladi. Ba’zi hollarda, ayniqsa past bosimli mashinalar uchun (ventilyatorlar, 
havopurkovchilar), ular pechlarnining bevosita yonida joylashtiriladi, bu havo quvurlarini qurish 
uchun ketadigan harajatlarni kamaytiradi va tarmoqda bosimning yo‘qolishini oldini oladi. 
Havopurkovchi stansiyalarni siqilgan havoni iste’mol qiluvchi metallurgiya sexlarining 
yoniga qurish maqsadga muvofiq. Tarkibida bir-biridan uzoqda joylashgan bir nechta 
metallurgiya sexlari bor yirik zavodlar uchun havopurkovchi stansiyalarni umumiy zavod uchun 
satnsiya qo‘yib emas, balki sexlarning o‘zida joylashtirish ma’qulroq. Havo havopurkovchi 
stansiyadan pechlarga parallel sxema bo‘yicha uzatilishi mumkin, unda barcha havopurkovchi 
mashinalar parallel ishlaydi va havoni umumiy havoquvuriga yo‘naltiradi, shuningdek 
havopurkagich maxsus havoquvuri orqali faqat aniq bir pechga ishlaydi. 
Har bir sxema o‘zining avzalliklari va kamchiliklariga ega. Parallel sxemada 
mashinalarning umumiy ishlab chiqarish quvvati pasayadi, ammo sistemaning ancha 
moslashuvchi ishi ta’minlanadi va mashinalarning qo‘shimcha quvvati kamayishi talab qilinadi. 
Individual sxemada ishlaydigan mashinalar ishlab chiqarish quvvati ancha to‘liq ishlatiladi, 
kerakli qo‘shimcha mashinalar quvvati 100% ga etishi mumkin. Bundan tashqari, havoquvurlari 
tarmog‘i uzunligi sezilarli uzayadi. Parallel sxema ancha keng tarqalgan. Havo havoquvuriga 
kelib tushishidan oldin maxsus filtrlarda changdan tozalanadi. Havouzatuvchi sistema nazorat 

---

qilinuvchi va kesib qo‘yuvchi 
zadvijka 
lar bilan jihozlangan, shuningdek pechlar vaqtincha 
havoquvurlari tarmog‘idan qisqa vaqtga o‘chirilganda ortiqcha havoni chiqarib yuborish uchun 
qurilmalar bo‘lib, ular pechlar yonidagi stansiyalarda joylashgan. 
Havoquvurlari mos keluvchi bosimga hisoblangan, diametri 0,1 dan 1,5 m gacha bo‘lgan 
po‘lat quvurlardan yig‘iladi. Sarfni nazorat qilish uchun gazli 
zadvijka
lar qo‘llaniladi. 
Havoquvurlar tarmog‘i odatda er yuzasidan yuqorida maxsus kolonnalarda joylashadi yoki sex 
kollonalariga qotiriladi. Ba’zida havoquvurlari er ichiga ko‘rik va remont uchun mos bo‘lgan 
kanallarga joylashtiriladi. Pechning barcha havo iste’mol qiluvchi tugunlarini bir me’yorda 
ta’minlash uchun havo odatda aylanma havoquvuri orqali uzatiladi. 
Kislorodni ishlab chiqarish uchun metallurgiya zavodlarida odatda tarkibida 95-98%O
2
bor texnik kislorod ishlab chiqariluvchi maxsus kislorod stansiyalar quriladi. Bir guruh 
metallurgiya zavodlarini bitta yirik markazlashtirilgan kislorod stansiyasi orqali yuqori bosimli 
kislorod quvurlari sistemasi orqali ta’minlash hollari ma’lum. Kislorod cheklangan ravishda 
iste’mol qilinsa suyuq kislorod uchun sisternalar va bug‘lovchi qurilmalar bilan jihozlangan 
maxsus mashinalar yordamida zavodga etkazib beriladi. Kislorod olish uchun xom ashyo bo‘lib 
hajm bo‘yicha tarkibida 20,93% miqdorda bog‘lanmagan atmosfera havosi hizmat qiladi. 
Hozirgi vaqtda ma’lum uslublardan eng iqtisodiy samara beradigan havo bo‘linish usuli – 
suyuqlangan gazlar qaynash haroratlaridagi farqni ishlatishga asoslangan past haroratli 
rektifikatsiyadir. 
Havodan kislorod olish sxemasi ikki asosiy operatsiyadan tashkil topgan – havoni 
suyuqlantirish va undan keyin alohida gazli tashkil etuvchilarga bo‘lish. Havoni suyuqlantirish 
uchun uni oldin 70-200 at gacha siqib, keyin kengaytirish vaqtida havoni chuqur sovitilishi uni 
suyuqlanishiga olib keladi. Olingan suyuqlashgan havo rektifikatsiya kolonnalariga keladi, u 
erda bug‘lanish vaqtida u kislorod, azot va boshqa gazli tashkil etuvchilarga bo‘linadi. Kislorod 
olish sxemasida bo‘linishga kelib tushadigan siqilgan havo sovitiladigan va bo‘linishning oxirgi 
mahsulotlari qiziydigan issiqlik almashuvchi qurilmalar katta ahamiyatga ega. 
Kislorod ishlab chiqarishga kelib tushayotgan havo changdan tozalanadi va undan namlik 
va uglerodkislotasi chiqarib yuboriladi. Kislorod ishlab chiqarish katta miqdorda elektr 
energiyasi sarfini talab qiladi, yirik va mukammal qurilmalarda elektr sarfi 0,45 kvt
.
s/m
3 
tashkil 
qiladi. Yirik kislorod stansiyalarida ishlab chiqarilayotgan kislorodning narxi elektr 
energiyasining narxiga bog‘liq. 
Kislorod stansiyalarini metallurgiya zavodlarining territoriyasida asosiy zavod 
binolaridan texnika xavfsizligi talablariga mos ravishda kerakli uzoqlikda quriladi. Ba’zida 
kislorodni saqlash uchun 400 mm suv.ust. bosimida ishlaydigan gazgolderlar quriladi. Kislorod 
pechga po‘lat quvurlaridan yig‘ilgan kislorod quvurlari orqali uzatiladi. Kislorod quvurlari er 
ostida va er ustida o‘tkazilishi qo‘llaniladi. Kislorod quvurlari tashqi tarafdan albatta havorangga 
bo‘yaladi. Kislorod quvurlarining diametri 10-20 m/sek tezlikka qarab topiladi. Kislorod 
quvurlari germetiklangan nazorat qiluvchi va 
zapornoy
armatura bilan jihozlanadi.
Metallurgiya pechlariga kislorod uzatishning eng havfsiz sistemasi – uni mustaqil 
kislorod quvurlari orqali pechlarning havouzatish sistemasiga aralashtirmagan holda pechning 
o‘ziga uzatish, bu sistemada o‘t chiqish va portlashning oldini oladi. Shuning uchun zavodda bir 
yoki bir nechta magistral kislorod quvuri quriladi, undan esa alohida pechlarga chiqarib yuborish 
qurilmasi qo‘yiladi. Pechga kislorodni havo va yoqilg‘idan alohida pechning yoqilg‘i yonish 
qurilmasi hajmida yoki gorelkalar va furmalardan chiqishda aralashishi uchun uzatish ham 
tavsiya qilinadi. Shuning uchun gorelkalar va forsunkalarga kislorod alohida izolyasiyalangan 
kanal bo‘yicha yoqilg‘i oqimi ostiga yoki atrofiga olib kelinadi va ular chiqishda aralashadi. 

---

Furmalarda kislorodni havo kanalidan izolyasiyalangan mustaqil trubka orqali furmadan chiqish 
joyigacha uzatish mumkin. Kislorod bilan ehtiyot bo‘lib muomala qilinmasa yong‘in va portlash 
kelib chiqishi mumkin. SHuning uchun agar zavodda kislorod xo‘jaligi mavjud bo‘lsa maxsus 
ehtiyot choralarini hamda texnika xavfsizligi qoidalarini qo‘llash lozim. Kislorodning yog‘lar, 
emulsiyalar va yog‘langan yuzalarga tegib ketishini oldini olish kerak. Kislorod sistemalari va 
kislorod quvurlarini ishga tushirganda albatta ularni yog‘dan tozalash uchun dixloretan bilan 
yuvish va inert gazlar bilan purkash lozim.