Ma`ruza 2 Ilmiy tadqiqotda muammoni qo`yish va gipotezani asoslash Reja

Muammoniqo`yishhalianglabetilmagannarsayokihodisaningmavjudliginianglatadi. Aynivaqtdabunarsayokihodisamuayyantarzdatavsiflangan, ajratilgan, ya`niuhaqidamuayyanboshlang’ichbilimmavjudbo`lishilozim.

Shundayqilib, muammonibilish – bualohidaturdagibilim: u «bilmaslikhaqidagibilim»dir.

Amaliyotda (ishlabchiqarish, ijtimoiy, tibbiyamaliyotvahokazolarda) vafanningo`zidayuzagakeluvchimuammolivaziyatlarilmiymuammolarningmanbaihisoblanadi. Ilmiymuammoniqo`yishmuammolivaziyattahliligatayanadi, lekinbundaytahlilningo`zibilanginabelgilanmaydi. Muammonafaqataniqlanishi, balkiilmiyta`riflanishihamlozim. Buninguchununisub`yektiv, individual, ruhiyjihatlardanmumkinqadartozalashvafantilidaifodalashzarur.

Ilmiytadqiqotlarningmuayyanmuammolariamaliyotvafanningrivojlanishtendentsiyalariniterantushunishnitalab etadi. Buulkanahamiyatkasb etadi, chunkiilmiytadqiqotlarningdasturlarinibelgilaydi.

Kattavamuhimmuammolarningqo`yilishifantarmoqlariningrivojlanishinibirnechayillargavahattoo`nyilliklargabelgilabberishimumkin. Bungamashhur «Gilbertmuammolari» - D.Gilbert 1900 yilmatematiklarningParijdagixalqarokongressidaso`zlaganma`ruzasidata`riflabberganvaXXasrmobaynidamatematikaningrivojlanishjarayoninibelgilangan 23 muammomisolbo`libxizmatqilishimumkin.

Olimmuammonibaholashivaushug’ullanishgaarziydimi, degansavolgajavobberishijudamuhimdir. Predmetlibilimdanfarqlio`laroq, muammolarhaqiqiyham, soxtahambo`lishimumkin emas. Ammoularniboshqamezonlar – muhimlik, dolzarblik, yechishmumkinligi (tadqiqotchilarniodatdamuammonimazkurvositalarbilanvamazkurmuddatdayechishmumkinyokimumkin emasligito`g’risidagimasalajudaqiziqtiradi) nuqtainazaridanbaholaydilar.

Muammoniqo`yish – harqandayilmiytadqiqotningdastlabkibosqichi. Ammomuammoqo`yilganidanso`nguniyechishmetodlarinitopishtalab etiladi.

Ilmiymuammo.Harqandayilmiybilishmuammodanboshlanadi. Umumanolganda, insonbiliminingrivojlanishjarayoniniayrimmuammolarniqo`yishdanularniyechishgao`tish, so`ngrayangimuammolarniqo`yishsifatidatavsiflashmumkin. Biroqmuammoninghaqiqiyo`rniqanday? Ilmiymuammolarnimauchunyuzagakeladi? Muammoningmasaladanfarqinimada? Ilmiymuammolardoirasiqanday?

Muammo – bilishningrivojlanishjarayonidaob`ektivtarzdayuzagakeladigan, yechiminitopishmuhimamaliyyokinazariyahamiyatga egabo`lganmasalayokimasalalarmajmuidir. Shuningdekilmiy muammo, halqilishnitalab etuvchinazariyyokiamaliymasala; fanda – biron-birhodisalar, ob`ektlar, jarayonlarnitushuntirishdaqarama-qarshiyondashuvlarko`rinishidaamalqiluvchivauniechishuchunmuvofiqnazariyanitalab etuvchiziddiyatliholatdir.

Ilmiy muammo boshqa muammolardan quyidagi belgilari bilan ajralib turadi:

• 
  U olimni doim haqiqiy bilim olishga yo`naltiradi.
  
• 
  Yangi bilim olishga qarab mo`ljal oladi. Olim ongli ravishda yangilik sari intiladi.
  

Ilmiymuammolarpredmetgayokiprotseduragadoirbo`ladi.

Predmetgadoirmuammolardao`rganilayotganob`ektlar, protseduragadoirmuammolarda esa – bilimolishvaunibaholashusullariaks etadi.

O`znavbatida, predmetgadoirmuammolarningempirikvakontseptual, protseduragadoirmuammolarningmetodologikvabaholashbilanbog’liqturlarifarqlanadi.

Empirikmuammolarniechishuchunmaterialnisofnazariytahlilqilishbilanbirqatorda, predmetlarbilanma`lumamallarnibajarishlozim, vaholanki, kontseptualmuammolarborliqqabevositamurojaat etishnitalabqilmaydi. Predmetgadoirmuammolardanfarqlio`laroq, protseduragadoirmuammolardoimkontseptualxususiyatga egabo`ladi; protseduragadoirmuammolaro`rtasidagifarqshundako`rinadiki, metodologikmuammolarnisbiymushohadako`rinishidayechimga egabo`lishimumkin emas, baholashbilanbog’liqmuammolar esafangamezonvazifasinibajaruvchiko`rsatkichlarvamo`ljallarniolibkiradi.

Empirikmuammoavvaloma`lumotlarniizlashninazardatutadi; empirikmuammolargakuzatish, eksperiment, o`lchashkabiilmiymetodlaryordamidajavobtopishmumkin. Bundantashqari, yechiminitopishuchunasboblaryasash, reaktivlartayyorlashvahokazolarkerakbo`lganmuammoham empirikhisoblanadi.

Kontseptualmuammolarilgariolinganko`psonlima`lumotlarbilanbog’liqbo`lib, ularnitartibgasolishvatalqinqilish, oqibatlarnikeltiribchiqarishvagipotezalarnishakllantirish, mantiqiyizchilliktalablarigamuvofiqqarama-qarshiliklarnibartaraf etishninazardatutadi.

Metodologikmuammolarasosantadqiqotnirejalashtirishbilanbog’liq: ularniechishyo`libilanayrimkelishuvlartuziladi, muammoniyechish, kuzatishva eksperimentlaro`tkazishtartibianiqlanadi, mo`ljallanayotgankontseptualprotseduralarbelgilanadivah.k.

Baholashbilanbog’liqmuammolar empirikma`lumotlar, gipotezalar, nazariyalarvashukabilarnibaholash, hattomuammoningo`ziqaydarajadato`g’rituzilganvata`riflanganliginibaholashninazardatutadi.

Muammoto`g’riqo`yilgandebhisoblanishiuchun:

1) o`rganilayotganmuammoningtarkibigakiritishmumkinbo`lganmuayyanilmiybilim (ma`lumotlar, nazariya, metodika) mavjudbo`lishi;

2) muammoshaklanto`g’rituzilganbo`lishi;

3) muammoo`rinlibo`lishi, ya`niuningasoslarisoxtabo`lmasligi;

4) muammomuayyandarajadachegaralanganbo`lishi;

5) yechimningmavjudlikshartivauningyagonaligiko`rsatilganbo`lishi;

6) maqbulyechimbelgilarihamdayechimningmaqbulliginitekshirishusullarihaqidagishartlarqabulqilinishilozim.

Shundayqilib, pirovardnatijadabarchailmiymuammolarhamo`zyechiminitopavermaydi: ayrimmuammolarularqo`yilganidankeyinuzoqvaqtmobaynidayechilmayqolaveradi (masalan, Fremteoremasibirnechayuzyillarmobaynidayechilmaykelgan), ayrimmuammolaro`zyechiminitopmaydi (masalan, aylanakvadraturasi, burchaktrisektsiyasivakubningikkilanmasihaqidagimasalalar), ba`zibirmuammolar esaolimlarningalmashayotganavlodlaridiqqatmarkazidanbutunlayyo`qoladi.