Ma`ruza №2 haroratni o`lchash asboblari va usullari reja: 1

2,
qo`zg`almas shtucer bilan naycha
 6
orqali, shtucer harakatda bo`lganda esa g`ilof 
bilan bevosita ulangan kallak 3 dan iborat. Qopqoqda izolyasion materialdan 
ishlangan rozetka 4 joylashgan. Bu rozetkaning termoparani o`lchov asbobi bilan 
ulaydigan termoelektrodi
 5
va simlar uchun qisqichlari bor. 
2.6-rasm.Termoparaning 
konstruktiv sxemasi.
Himoya g`iloflari ko`pincha +1000°C 
gacha temperaturalar uchun po`latning turli 
markalaridan 
tayyorlanadi. 
Bundan 
ham 
yuqoriroq temperaturalarda qiyin eriydigan 
birikmalardan (GOST 13403-77) tayyorlangan 
maxsus 
g`iloflar 
ishlatiladi. 
Termoelektr 
termometrlarning 
himoya 
armaturasining 
ko`pgina loyihasi hozirgi vaktda bir shaklga 
keltirilgan. 
Ular 
asosan 
turli 
bosimga 
mo`ljallangan himoya giloflari loyihasi va 
shtucerlar loyihasi bilan farq qiladi Oxirgi 
vaqtda kabelli turdagi termoelektr termometrlar 
keng tarqalmoqda. Ular bosim 40 MPa 
bo`lganda - 50° dan +1100°C gacha bo`lgan 
temperaturalar oralig`ida qo`llaniladi. Kabelli 
turdagi termometrlarning muhim afzalligi 
ularning AESlarning energetik reaktorlarida 
ishlashga 
imkon 
tug`diradigan 
radiasion 
chidamliligi, shuningdek, issiqlik zarbalariga 
tebranishga va mexanik nagruzkalarga nisbatan 
oshirilgan chidamliligidan iborat. 
Sirt temperaturalarini o`lchashga mo`ljallangan termoelektr termometrlar 
maxsus konstruksiyaga ega. Bunday termoparalardan ximiya sanoatida keng 
foydalaniladi, ular turli apparat, truboprovod, mashinalarning aylanuvchi jo`vasi 
va hokazolarning sirt temperaturasini o`lchashga xizmat qiladi. 
Maxsus termoelektr termometrlardan vertikal apparatlarda (ammiak sintezi 
kolonnalarida, metanol va h.) temperaturani o`lchash uchun ishlatiladigan ko`p 
zonali termometrlarni ko`rsatish mumkin. 
Termoparalarning asosiy kamchiligi sifatida ularning inersionligining 
kattaligini ko`rsatish mumkin (1,5 minutdan ham oshadi). 

---

Termoelektr termometrni o`lchov asbobi bilan ulaydigan simlar shunday 
materiallardan tayyorlanadiki, ular o`zaro juft bo`lib, o`zlari ulangan termoelektr 
termometrlar hosil kiladigan
EYuK ni (o`sha temperaturalarda) hosil qiladi. Bunday talab taxminan 
100°C temperatura bilan chegaralanadi, bundan yuqori temperaturada termoelektr 
termometr va ulaydigan simlarning xarakteristikalari biriridan farq qilishi 
mumkin. Bunday bo`lishiga yo`l qo`yiladi, chunki ulaydigan simlarning 
temperaturasi, odatda, yuqori bo`lmaydi. Ko`rsatilgan talablar bajarilganda 
termokompensasion simlar termoelektr termometrii (termoparani) ulaydigan 
simlar uzunligi qadar uzaytiradi, termoparaning erkin uchlari esa TEYuK ni 
o`lchashga mo`ljallangan asbobning klemmalarida bo`lib qoladi. Yuqorida 
ko`rsatilgan talabga rioya qilmaslik termoparaning erkin uchlarini o`lchash 
simlari bilan ulaydigan joylarda ulanmalarning paydo bo`lishi natijasida „parazit" 
TEYuK hosil bo`lishiga olib kelishi mumkin. Agar uzaytiruvchi simlar 
termometrniki kabi darajalash xarakteristikasiga ega bo`lsa, „parazit" TEYuK 
hosil bo`lishidan xalos bo`lishadi. 
Uzaytiruvchi termoelektr simlar bir va ko`p simli qilib, izolyasiyada va 
tashqi qoplama yoki qobiqlik qilib ishlab chiqariladi, bu montaj qilish va 
yotqizishda qulay. Izolyasiyalash uchun polivinilxlorid, polietillentereftalat va 
ftoroplast plyonkalardan foydalaniladi. Izolyasiyadan tashqari simlar ko`pincha 
polivinilxlorid qobiq yoki lavsan ip yoxud shisha ip bilan chirmab o`raladi. 
Agar tashqi elektr magnit maydondan va mexanik ta`sirdan saqlanish talab 
etilsa, unda mis, po`lat simli qoplama yoki ekranlar qo`llaniladi. 
Har bir sim materiali izolyasiyaning o`z rangiga yoki simlarning o`ramasida 
va qoplamasi rangidagi simlarga ega bo`ladi. 2.3-jadvalda termoparalar, tavsiya 
etiladigan uzaytiruvchi termoelektrod simlar, ularning belgilari va ranglari 
keltirilgan. 
2.3- jadval 
Tavsiya etiladigan uzaytiruvchi termoelektrod simlari 
Termopara 
Uzaytiruvchi termoelektrod simlari 
belgilar 
Juft — simlar 
rangi 
Mis- kopelli 
MK 
Mis-kopel 
Qizil (pushti)- sariq 
(to`q sariq) 
Mis-misnikelli 
Xromel-kopelli 
M 
XK 
Mis-konstantan Qizil (pushti)- jigarrang 
Xromel-kopel 
binafsha (qora)- sariq 
(to`q sariq) 
Nikelxrom-nikel 
alyuminiyli 
Platinorodiy- platinali 
M
MT-NM 
P 
mis-konstantan,
mis-titan — nikel 
mis 
Qizil (pushti)- jigarrang
Qizil-yashil qizil-ko`k 
mis qotishma TP 
Qizil (pushti)-yashil 
Volframreniy- 
volframreniyli 
M-MN 
mis-qotishma MN, 
2,4 
Qizil (pushti) — 
ko`k(zangori) 

---