Маъруза 17. Планетар узатмалар ва уларнинг ҳисоблашдаги хусусиятлар. Новиков илашмали

Биринчиси: доимий узатиш нисбатли редуктор; тезликлар қутиси - унда турли звеноларни галма-гал тўхтатиб узатиш нисбатини ўзгартириш мумкин; дифференциал механизм.
Иккинчиси - ихчамлик ва массасининг камлиги. Оддий узатмалардан планетар узатмаларга ўтиш массани 2...4 бор ва кўпроқ камайтириш имконини беради. Буни қуйидагича изохлаш мумкин: қувват сателлитлар сонига тенг бўлган бир неча оқим бўйича узатилади. Бунда ҳар бир илашмадаги тишларга тушадиган юкланиш бир неча бор камаяди: ички
илашма (g ва b) юқори юкланиш қобилиятига эга. Чунки ички илашмаларда келтирилган эгрилик радиуси катта бўлади. Катта узатишлар нисбатига(мингтача ва ундан катта) кўп поғонали узатмаларни қўлламасдан ҳам эришиш мумкин.

17.1 шакл. Планетар узатмалар: а-умумий схема; б-гилдирак кузгалмас; e- етакловчи кузгалмас

Учинчидан - сателлитлар симметрик жойлашганда узатмадаги кучлар узаро мувозанатлашади шу сабабли таянчларга тушадиган юкланиш камаяди. Бу эса йўқотишларни камайтиради ва таянчлар конструкциясини соддалаштиради (сателлитлар таянчидан ташкари).
Планетар узатмаларнинг камчиликлари - тайёрлаш аниклиги ва йиғишга юқори талаблар қўйилади.
Планетар узатмалар транспорт машинасозлиги, станоксозлик, приборсозлик ва бошқаларда кенг қўлланилади.
Кинематикаси. Планетар узатмаларни кинематикасини ўрганишда Виллиснинг усули кенг қўлланади. Бу усул водилони тўхтатиш усули деб ҳам юритилади.Бутун планетар узатмага хаёлан етаклагич айланишлар такрорийлигига тенг бўлган лекин қарама- қарши йўналишда айланиш берилади. Бунда етаклагич гўёки тормозланади, бошқа звеналар эса боғланишдан озод бўлади. Бунда айлан- тирилган механизм хосил бўлиб (17.1, e-шакл), у оддий узатмани ташкил қилиб, унда харакат а дан b га паразит ғилдирак орқали узатилади. Айлан- тирилган механизм тишли ғилдиракларининг айланишлар такрорийлиги аввалги айланишлар такрорийлигидан етаклагич айланишлар такрорийли- гини айирмасига тенг бўлади. Мисол тариқасида 17.1-шаклда кўрсатилган узатма кинематикасини тахлил қиламиз.
Агар b звено қўзғалмас ҳолатда бўлганда ҳаракат а дан h га узатилаётгандаги узатишлар нисбати i^b_ah деб белгиласак, юқоридаги механизм учун қуйидагини ёза оламиз:

i

h
ab ^{ n}a

• 
  n_h
  

/n_b

• 
  n_h
  

  z_b
/ z_a


17.1

Планетар узатмаларда узатишлар нисбатининг ишораси катта ахамиятга эга. i>0 да етакловчи ва етакланувчи звеноларнинг айланиши бир

йўналишда, i<0 да эса қарама-қарши йўналишда деб қабул қилинади. Биз таҳлил қилаётган намунада а ва b ғилдираклар турли йўналишларда

ab
айланаётганлари туфайли i ^h <0 бўлади .
Ҳақиқий механизмда b ғилдирак тўхтатилган, а звено – етакчи ва h
звено етакланувчи эканлигини эътиборга олсак, (17.1) формула асосида
ⁿ_b ^{ 0} да қуйидаги муносабатларни оламиз:

n_a

• 
  n_b / n_h
  

ёки
 z_b / z_a ;n_a / n_h  1  z_b / z_a

i

b
ah ^{ n}a
/ n_h
 1 z_b
/ z_a .
(17.2)

 i
Сателлитнинг айланишлар такрорийлигини қуйидаги тенгликдан аниқлаймиз

n_a  n_n
/ n_g

• 
  n_n
  

^h  z
/ z_a
(17.3)

ag

g
Берилган n_a ва n_n бўйича n_g ни ёки (n_g-n_b) ни водилога ёки ўзининг ўқига
нисбатан сателлитнинг айланишлар такрорийлиги сифатида аниқланади.
Юқорида баён этилганга асосан

i

ah

b
ha ^{ n}h
/ n_a
 1/ i^b
 z_a
/z_a

• 
  z_b 
  

(17.4)

Ғилдирак а қўзғалмас бўлган ҳол учун (17.1) формула асосида юқоридагиларга ўхшаш ифодаларни ҳосил қилиш мумкин:
n_а  0 да

i

a
bh ^{ n}b
/ n_h
 1 z_a
/ z_b
(17.5)

i

a
hb ^{ n}h
/ n_b
 1 z_b
/ z_a
(17.6)