Ma’ruza 14-mavzu. Og'zaki muloqot

Kishilar bilan normal munosabatlarni o‘rnata

olmaslik, ayniqsa, biznes sohasida sheriklaming holatlari, kutishlarini aniqlay olmaslik, o'z nuqtai nazariga o'zgalarni professional tarzda ko‘ndira olmaslik, “birovni” uning ichki kechinmalari va o'ziga bo‘lgan munosabatini aniq tasavvur qila olmaslik amaliy psixologiyada kommunikativ o‘quvsizlik yoki diskommunikatsiya holatini keltirib chiqaradi. Bunda kishilar bir-birlarini tushuna olmay qoladilar, oqibatda tugay deb turgan ish bitmasdan cho'zilib ketishi mumkin. Shuning uchun hozirgi paytda katta yoshdagi kishilarni kommunikativ bilimdonlikka o'rgatish, ularda zarur kommunikativ malakalarni hosil qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Har bir ziyoli kishi boshqalar bilan hamkorlik qilish mahorati va san’atiga ega bo‘lishi kerak. Bu vazifa odamlarni muomala va muloqot etikasiga o'rgatishni har qachongidan dolzarb qilib qo‘ymoqda.Ma’lumki, gaplashayotgan kishilar biri gapiradi, ikkinchisi tinglaydi. Muloqotning samaradorligi ana shu ikki qirraning qanchalik o'zaro mosligi, bir-birini to‘ldirishiga bog‘liq ekan. Mashhur amerikalik notiq, psixolog Deyl Karnegi “Yaxshi suhbatdosh-yaxshi gapirishni biladigan emas, balki yaxshi tinglashni biladigan suhbatdoshdir” deganda aynan shu qobiliyatlarning insonlarda rivojlangan bo‘lishini nazarda tutgan edi. Mutaxassislarning aniqlashlaricha,

ishlayotgan kishilar vaqtining 45% kimlamidir tinglashga sarf qilar ekan, odamlar bilan doimiy muloqotda bo‘ladiganlar-savdo xodimlari, aloqachilar, rahbarlar, muxbirlar 35-40% oylik maoshlarini odamlarni tinglaganliklari uchun olarkanlar. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, kommunikatsiyaning eng qiyin sohalaridan hisoblangan tinglash qobiliyati odamga ko‘proq foyda keltirarkan. Tinglashning ham xuddi gapirishga o‘xshash texnikasi, usullari mavjud. Ularning turi ham ko‘p, lekin biz ikki usulini qo‘llaymiz: so'zma-so'z qaytarish va boshqacha talqin etish. Birinchisi, suhbatdoshni qo‘llab-quvvatlashini bildiradi. Ikkinchi usul-sherikni so'zlarini tinglab, undagi asosiy g‘oyani muxtasar, o'zimizning talqinimizda ifoda etish. Bundan tashqari biz yaxshi tinglayotganimizda , “Yo‘g‘-e?”, “Nahotki?”, “Qara-ya?”, “Yasha!”, “Qoyil!” luqmalari bilan suhbatdoshimizni gapirishga chaqirib turamiz. Muloqotga o'rgatishning muhim yo‘nalishlaridan biri-odamlarni faol tinglashga, bunda barcha paralingvistik va noverbal omillardan o‘rinli foydalanishga o'rgatishdir. Professor V. Karimovaning fikricha, professionaltinglash texnikasiga quyidagilar kiradi:

Aktiv holat

Suhbatdoshga samimiy qiziqish bildirish

0‘ychanjimlik

• 
  Aktiv holat bu tinglayotganda yotib olmaslik, suhbatdoshning yuzidan tashqari joylariga qaramaslik, mimika, bosh chayqash bilan unga qiziqishni bildirish;
  
• 
  Suhbatdoshga samimiy qiziqish bildirish. Bu nafaqat suhbatdoshni o'ziga jalb qilib, balki keyin navbat kelganda o'zining har bir so'ziga uni ham ko'ndirishning samarali yo‘lidir.
  
• 
  O‘ychan jimlik. Bu suhbatdosh gapirayotgan paytda yuzda mas’uliyat bilan tinglayotganday tasavvur qoldirish orqali o'zingizning suhbatdan manfaatdorligingizni bildirish yo‘li.
  

Demak, tinglash madaniyati muloqot jarayonining samarali bo‘lishida muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun biz suhbatdoshimizni diqqat bilan tinglashimiz, unda o'z-o'ziga hurmatni tarbiyalashimiz, uni ilhomlantirishimiz, ruhlantirishimiz kerak. His-hayajonni ifodalaydigan harakatlar bu ko‘zga ko‘rinadigan harakatlardir. Bu yerda axborot yetkazuvchi bo‘lib gavdani tutish, mimika, ishora, nigoh katta rol o‘ynaydi. Masalan, tadqiqotlarga ko‘ra so‘zlovchining yuzi qimirlamasa yoki ko'zga ko‘rinmasa, 10-15 foiz axborot yetkazilmaydi. Ko'z yordamida hol-ahvol, kayfiyat haqida eng aniq ma’lumotlar yetkazib beriladi, chunki ko'z qorachig‘ining torayishi va kengayishini nazorat qilib bo‘lmaydi. G‘azab va noxush kayfiyat kishining ko'z qorachig‘ini toraytiradi. Yuzi iltifotsiz bo‘lib qoladi, bu holat esa muloqotning samaradorligini pasaytiradi. So'zlovchining gavdasini «yopiq» tutishi (u gavdaning oldini bekitib, fazoda iloji boricha kam joy egallashga harakat qiladi) ishonchsizlik, qo‘shilmaslik, tanqid ni bildiradi. «Ochiq» gavda tutishlar esa (tikka turganda: qo‘l kaftlari ochiq va tepaga qaratilgan; o‘tirganda qo‘llar yozilgan, oyoqqa uzatilgan) ishonch, rozilik, xayrixohlikni bildiradi.

Ovoz xususiyatlari prosadika va ekstralingvistik ro‘y berishlar qatoriga kiradi. Ishtiyoq, quvonch va ishonchsizlik baland ovoz bilan bildiriladi. G‘azab, qo‘rqish ancha baland ovoz bilan, qayg‘u, g‘am-g‘ussa, horg‘inlik odatda yumshoq pasaytirilgan ovoz bilan bildiriladi.

Munosabatning takesika vositalariga silab qo‘yishlar, daxldorlik, qo‘l berib ko‘rishishlar, urib-urib qo‘yishlar kiradi. Ular rag‘batlantirishning biologik turi bo'lib, ayniqsa, yetim bolalarga ta’sir etishi isbotlangan. Shumtaka va ranjigan bolani boshidan silab qo‘yib, siz boshqa vositalarni biriktirgan holda ham erishib bo‘lmaydigan natijaga erishishingiz mumkin.

3. 
   reja ►
   

Buning kopchiligi tasodifiy va g‘ayri ixtiyoriy bo‘lib, kopchilik insonlar o’z xatti-harakatlar tilini anglab yetmaydilar. Lekin u boshqalarga kuchli ta ’sir qiladi. Xatti-harakatlar ongli va g'ayriixtiyoriy turlarga bo ‘linadi:

G'ayriixtiyoriy harakatlar quyidagi turlarga bo'linadi:

1. 
   Biologik;
   
2. 
   Odatga aylangan;
   
3. 
   Madaniy.