Ma’ruza №13. Mavzu: Mineral bog‘lovchi moddalar. Hovoiy bog‘lovchi

YUqori haroratda pishirilgan gips - tabiiy gips toshini yoki angidridni 800–1100°S haroratda pishirib, keyin mayda qilib tuyilgan bog‘lovchidir. Gips toshini pishirish jarayonida SaSO₄2N₂O o‘z tarkibidagi barcha suvni yo‘qotib, undagi SaSO₄ qisman parchalanadi va gipsda faol SaO hosil bo‘ladi. Bu esa bog‘lovchiga katalizatorlarsiz qotish xususiyatini beradi.

2SaSO₄=2SaO+2SO₂+O₂.

YUqori haroratda pishirilgan gips 100, 150 va 220 markalarda chiqariladi. Uning zichligi 2,8–2,9 g/sm³, hajmiy og‘irligi 900– 1100 kg/m³ ga teng. YUqori haroratda pishirilgan gips sekin quyuqlanuvchan bo‘lib, boshqalariga nisbatan suvga chidamlidir. Ular qurilishda g‘isht terishda, suvoqchilikda, beton buyumlari hamda sun’iy marmar toshlari tayyorlashda ishlatiladi.

Havoyi ohak

Ohak tarkibida 8 %gacha tuproq bo‘lgan kalsiy va magniyli karbonat tog‘ jinslaridan – bo‘r, ohaktosh, dolomitlashgan va mergelli ohaktoshni kuydirib juda arzon, havoda qotadigan bog‘lovchi ashyo – havoyi ohak olinadi. Olingan mahsulot bo‘lak-bo‘lak oq yoki kulrangda bo‘lib, u suvsiz kalsiy oksidi va qisman magniy oksididan tashkil topgan. Bunga so‘nmagan yoki tosh ohak deyiladi. Uni maydalab, qaynovchi ohak olinadi. Havoyi ohak olishda ishlatiladigan xom ashyo tarkibida kalsit (SaSO₃) 85 % dan ortiq, magnezit (MgSO₃) 7 %dan, giltuproq esa 8 %dan kam bo‘lishi lozim. Havoyi ohakni olish ohaktoshni kuydirish jarayonida uning tarkibidagi SaSO₃ bilan MgSO₃ larni kalsiy oksidiga (SaO), magniy oksidiga (MgO) va karbonat angidrid gaziga (SO₂) parchalanishiga asoslangan. Karbonat angidrid ohaktoshni kuydirish jarayonida boshqa gazlar bilan birga xumdondan chiqib ketadi. Natijada, xumdondan toza yoki magniy oksidi bilan aralashgan kalsiy oksidi g‘ovak tosh sifatida olinadi. Kuydirish jarayonida ohaktoshning og‘irligi 44 %, hajmi esa 12–14 % kamayadi.