Ma’ruza №13. Mavzu: Mineral bog‘lovchi moddalar. Hovoiy bog‘lovchi

Gipsli bog‘lovchi moddalar

Gipsli bog‘lovchi moddalar kuydirilgan gips toshini mayda qilib tuyib olinadi. Gips toshi asosan, tarkibida ikki molekula suv bo‘lgan kalsiy sulfat SaSO₄2N₂O dan iborat. Gips toshining pishirilish haroratiga va sharoitiga qarab qurilish gipsi, juda mustahkam gips hamda angidridli sement hosil bo‘ladi.

Qurilish gipsi tarkibida ikki molekula suv bo‘lgan kalsiy sulfatli cho‘kindi tog‘ jinsi gipsni (SaSO₄2N₂O) suvsiz gips deb ataluvchi angidrid toshni (SaSO₄) va ayrim sanoat chiqindilarini pishirib olinadi. Davlat standartlarida ko‘rsatilishicha, 1-nav gips ishlab chiqarish uchun tarkibida SaSO₄2N₂O ning miqdori 90 %, 2-nav uchun esa 65 %dan kam bo‘lmagan tabiiy gips toshi kerak bo‘ladi.

Tabiiy gips toshi oq rangli, qattiqligi Moos shkalasi bo‘yicha 2, zichligi 2200–2400 kg/m³ bo‘lgan cho‘kindi tog‘ jinsidir. Uni mayda qilib tuyib 160– 170°S haroratda pishirilsa qurilish gipsi hosil bo‘ladi. Ikki molekula suv bo‘lgan kalsiy sulfatni 165°S da qizdirganda u o‘z xususiyatini o‘zgartiradi va tarkibidagi suv asta-sekin yo‘qolib, degidratatsiyalana boshlaydi. Bunda haroratning ortishi hisobiga gips toshi 1,5 molekula suvni yo‘qotib, 0,5 molekula suvli gipsga aylanadi, bu quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi:

SaSO₄2N₂O = SaSO₄0,5N₂O + 1,5N₂O.

Bunday bog‘lovchi alebastr deb ataladi.