Маъруза №12 Қия ва шеврон тишли цилиндрик узатмаларни ҳисоблашнинг ўзига хос хусусиятлари

Қия тишли ғилдираклар илашганда нормаль куч - Fn уч кучга: Ft -уринма ва Fr -радиал кучларга, ҳамда қўшимча ўқ бўйлаб йўналган Fa – бўйлама кучга ажратилади (12.2 – расм): Fa = Ft · t g β.

• Қия тишли ғилдираклар илашганда нормаль куч - Fn уч кучга: Ft -уринма ва Fr -радиал кучларга, ҳамда қўшимча ўқ бўйлаб йўналган Fa – бўйлама кучга ажратилади (12.2 – расм): Fa = Ft · t g β.

Бу холда марказга интилувчи радиал куч:

• Бу холда марказга интилувчи радиал куч:
• Fr = Ft¹· tg αw = Ft · tg β / Cos β,
• Умумий нормал куч:
• Fn = Ft¹ / Cos α = Ft /( Cos α · Cos β).

• 12.3 – расм.

Кўриб ўтилган кучлар таъсирида тишларда асосан икки хил кучланишлар ҳосил бўлади. Булар тишларнинг ишлаш кобилиятини белгиловчи тиш сиртида хосил бўладиган контакт кучланиш - σH ва тишнинг тубида ҳосил бўладиган эгувчи кучланиш - σF -дир.

• Кўриб ўтилган кучлар таъсирида тишларда асосан икки хил кучланишлар ҳосил бўлади. Булар тишларнинг ишлаш кобилиятини белгиловчи тиш сиртида хосил бўладиган контакт кучланиш - σH ва тишнинг тубида ҳосил бўладиган эгувчи кучланиш - σF -дир.

•  нинг қийматини танлашда қуйидагиларга эътибор бериш керак.
• Умуман олганда, қия тишли ғилдираклар тўғри тишли Ғилдираклардан қиммат туради. Шунинг учун қиялик бурчаги кичик бўлган Ғилдираклар деярли ишлатилмайди. Бироқ  нинг катталашуви ўқ бўйлаб йўналувчи кучнинг катталашувига, таянч ва узатманинг ташқи ўлчамларининг ортишига олиб келади. Шу боис ГОСТ асосида, қия тишли ғилдираклар учун ; шеврон тишли ғилдираклар учун эса қилиб олиш тавсия этилади.
• Қия тишли ғилдираклар илашганда нормал куч (12.3-расм)қуйидаги ташкил этувчи кучларга бўлинади:

Қия тишли цилиндрсимон ғилдиракли узатмаларни контакт кучланиш бўйича ҳисоблаш.

• Қия тишли цилиндрсимон ғилдираклар илашганда, илашишда бир вақтнинг ызида бир неча жуфт тишлар қатнашади, бу эса ҳар бир тишга тўғри келадиган юкланиш қийматини камайтириб мустаҳкамлигини оширади. Шунингдек, ғилдирак тишларини бурчак остида жойланиши динамик кучларнинг қийматини камайтиради.
• Контакт кучланишнинг ҳисобий қийматини аниқлашда тўғри тишли цилиндрсимон ғилдираклар учун берилган формуладан фойдаланамиз, яъни:

• бу ерда:

• илашаётган \илдирак тишларининг шаклини ҳисобга олувчи коэффициент,

• ён =опланиш коэффициенти,

• ён =опланиш коэффициентининг силжитиш коэффициенти ишлатилгандаги =иймати. Бунда () ишора таш=и, (-) ишора ички илашадиган тишли
• \илдираклар учун олинади. Тў\ри тишли \илдираклар учун

• қия тишли ғилдираклар учун деб олиш тавсия этилади.
• узатма ғилдиракларнинг механик характеристикаларини ҳисобга олувчи коэффициент (пўлат материаллар учун),демак,
• (12.3)

• коэффициент қийматлари юқорида берилган.
• Узатмани лойиҳалаш учун 12.3-формулани ўқлараро масофага нисбатан ечиб, қуйидаги ифодада олинади:
• Узатмани лойиҳалаш учун 12.3-формулани ўқлараро масофага нисбатан ечиб, қуйидаги ифодада олинади:
• (12.4)

Қия тишли цилиндрсимон узатмаларни эгилишдаги кучланиш бўйича ҳисоблаш

• Ғилдирак тишларидаги эгилишдаги кучланишнинг ҳисобий қиймати қуйидагича аниқланади:
• (12.5)
• бу ерда: тиш қиялигини ҳисобга олувчи коэффициент:
• коэффициент қийматлари юқорида берилган.

Назорат саволлари.

• 1. Тиш энининг контакт кучланиш қийматига таъсири ва уни чегараланиш сабаблари нимадан иборат.
• 2. Тўғри тишли цилиндрсимон ғилдиракларни эгувчи кучланиш ҳисобланг.
• 3. ФИК аниқлашда қувват нималарга сарф қилинади?