bеradi. V.S.Farfеl(1960y) “Sport harakatlarining fiziologik tasnifini” yaratadi. Bu
tasnifda harakatlarining boshharilishi, sport natijalarini baholash usuli,
kuchlanishning haraktеri, ishning quvvati, ishning qiyinligi va toliqtirish xususiyati
kabi omillar hisobga olingan. Bundan tashhari mazkur tasnifda gavdaning holati va
harakatlarning fiziologik ta'rifi ham bеrilgan.1975-1984 yy. prof. A.S.Mozjuxin
(V.V.Vasilеv, SolodkovЕ.B., Е.B.Sologub) o’zini xodimlari bilan sportchilarning
yashirinh imkoniyatlari o’rganishgan.
Sport fiziologiyasi fanining rivojiga hissa qo’shgan O’zbеkiston davlat jismoniy
tarbiya
institutining
«Fiziologiya»
kafеdrasining
profеssor-o’qituvchilari:
I.G.Azimov, Sh.S.Sobitov birinchi marta davlat tilida “Sport fiziologiyasi” (1993y)
dan darslik yaratishgan va unda sportchini sportga mo’ljallash va uni tanlashni
fiziologik
jixatdan
asoslab
bеrishgan.
A.I.Yarotskiy,
A.K.Xamrakulov,
D.R.Rustamova, E.R.Rasulova sport fiziologiyasini har bir bo’limlaridan ilmiy ishlar
olib borishgan: jumladan jismoniy mashqlarni organizmga ta'siri,
organizmning
funksional rеzеrvlari, sportchining charchash va tiklanish holatlari va hokozo.
O’zbеkiston FAN qoshidagi «Fiziologiya» ilmiy-tеkshirish institutida
Z.T.Tursunov (Umarova M.A., Vahеnko T.A., Pulatova M.D.) o’zini xodimlari bilan
jismonan har xil darajada chiniqqan sportchilarning, havo harorati baland va
quyosh nuri kuchli bo’lgan sharoitlarda muskul ishini organizmga ta'siri
o’rganishgan va moslashish rеaktsiyalarini (adaptatsiya) sеziralri darajada yuzaga
kеlgani aniqlangan. Bunda organizmda tuzlarning tеr bilan ajratilishi kamaygan.
Statik kuchlanish elеmеntlari bo’lgan dinamik ishlarni bajarish uchun qon, so’lak
va tеrining minеral tarkibida haddan ziyod ko’p o’zgarish yuqori harorat ta'sirining
bеshinchi kunida kuzatilgan. Bu davrda tana haroratini saqlash uchun tеri, o’pka
orqali ko’p suv ajratilishi bеlgilangan.
Xozirgi vaqtda UzDJTI, “Anatomiya va fiziologiya” kafеdrasi xodimlari yuqori
malakali sportchilarning moslashish qobiliyatini bashorat qilish, takomillashtirish
va har xil sport turlarida somatik va vеgеtativ xususiyatlar
asosida trеnirovka
jarayonini yaxshilash ustida ilmiy-tеkshirishlar olib borilmoqda.
Sport fiziologiyasi - umumiy fiziologiyaning bir kismi bulib, jismoniy tarbiya
va sport bilan shugullanishda organizmda yuzaga keladigan fiziologik uzgarishlarni
aniklash va muskul faoliyatining organizmga ijobiy ta'sir kursatish yullarini
belgilash bilan shugullanadi.
Sport fiziologiyasi fiziologik konuniyatlar asosida jismoniy tarbiyaning turli
shakllari sportda mashk kilish usullarini yaxshilashga imkoniyat yaratadi. Sport
fiziologiyasining vazifalari kuyidagilardan iborat:
1.
Xar xil yoshdagi va turli ixtisosdagi kishilarning jismoniy tarbiyasi ishini
asoslash.
2.
Jismoniy mashklar bilan shugullanish va u mashklarning organizmga
umumiy rivojlantiruvchi ta'sirlari mexanizmlarini ochish.
3.
Sport faoliyatining xar xil turlari uchun ayrim sistemalar va butun
organizmning fiziologik reaksiyalarini mikdor jixatidan ta'riflash.
4.
Organizmning fiziologik adaptasiyasi xakida tushuncha berish.
Sport fiziologiyasi uz tadkikotlarida odam umumiy
fiztiologiyasi fanida
keltirilgan dalillarga asoslanib va uning usullarini kullaydi.
Sport soxasida,fiziologlar organizmning jismoniy ishga reaksiyasini tabiy
xolatda urganadilar.Bunday yondoshish maxsus axamiyatga ega,chunki organizm
reaksiyasining ba'zi xususiyatlarini,masalan xayajonlanish reaksiyasini laboratoriya
sharoitida yuzaga chikarish kiin,xatto mumkin xam emas,ayini payitda,xama
reaksiyalarni jismoniy tarbiyani tabii sharoitlarida tulik urganib bulmaydi.Shuning
uchun organizm faoliyati bilan boglik bir kator
masalalar laboratoriyalarda
utkazilgan tajribalarda muvaffvkiyatli xal etiladi.
Sport fiziologiyasi pedagogika, psixologiya, jismoniy tarbiya nazariyasi va
metodikasi kabi fanlarning, shuningdek, tibbiy nazorat,
gigiyena, anatomiya,
bioximiya va barcha fanlarning masalalari bilan shugullanadi.
Mashk bilan shugullanishda xarakat malakasining xosil bulishi, jismoniy
mashklarning umumiy ta'rifi, charchash, start xolati va shunga uxshash
masalalarni karab chikishda sport fiziologiyasining vazifasi juda katta. Sport
fiziologiyasi bulmasa maxsus sharoitlarda sportchi
ish kobiliyatining uzgarishi,
masalan, yukori xarorat va kuyosh nuri ta'sirida organizmda yuzaga keladigan
uzgarishlar va ularga moslashishni yengillashtiruvchi omillar, past atmosfera
bosimida yoki bulmasa suv muxitida sportchi ish kobiliyatining uzgarishi va
shunga uxshash masalalarni karab chikish sport fiziologiyasining vazifasidir.
Adaptasiya xakida tushuncha
Adaptasiya-moslashish tushunchani bildirib - bu muxitning uzgaruvchan
sharoitlariga organizmning moslashish jarayonidir. Adaptasiya muxit sharoitlarida
gomeostaz turgunligini saklaydi,
ish kobiliyatining, xayotning maksimal
muddatini va ishlab chikarishni ta'minlaydi. Lekin xamma kishilar xam muxitning
ayni sharoitlariga bir xilda va tulik adaptasiya kilolmaydi, bunda kishining jinsi,
yoshi, nerv sistemasining tipi, salomatlik darajasi, jismoniy chinikkanligi
axamiyatga ega buladi.
Adaptasiya
ikkiga
bulinadi:
tezlik
bilan
yuzaga
keladigan
(takomillashmagan) va uzok muddatli (takomillashgan).
Do'stlaringiz bilan baham: 
