Ma’ruza №1 Mavzu: Puxtalik nazariyasining asoslari. Reja

Elektromagnit induksiyasi orqali о‘lchash usulida esa, nazorat 
qilinadigan detalga induktiv datchik о‘rnatilib uni yuqori ishqalanuvchi 
detallar yuzalari orasidagi tirqish kattaligini hisobiga harakatga keladi,
harakatlanishi о‘ziyozar pribor orqali yozib borilib, chiziqli yeyilishga baho 
berish imkoniyatini yaratiladi.
Yuqorida keltirilgan usullarni tahlil qilish shuni kо‘rsatadiki yeyilish 
miqdorini aniq о‘lchab beruvchi universal usul yо‘qligi va ishqalanuvchi detal 

---

yuzalarini geometrik formasi, о‘lchami, mexanizm konstruksiyasi, kinematikasidan 
qat’iy nazar yeyilish miqdoriga aniq baho beradigan usul yо‘qligidan dalolat 
beradi. Shuning uchun har bir holat uchun alohida usul tanlanib kerakli о‘lchav 
asboblari bilan jihozlanishi lozim. 
Mashina va mexanizmlar puxtaligi chidamliligini oshirishning texnologik 
usullari. Ushbu usulni qо‘llash detallarni tayyorlashda ishlatilgan xom-
ashyolarni ishlash muddatini uzaytirishga qaratilga bir qator tadbirlarni о‘z 
ichiga oladi.
Detallar xususiyati zagotovka tayyorlash davridayoq boshlanadi (quyish, 
bolg‘alash, payvandlash, yо‘nish, kesish va h). Masalan, detallarni tayyorlashning 
dastlabki jarayonidayoq unga qо‘yiladigan puxtalik va chidamlilik kо‘rsatkichlari 
amalga oshirilgan bо‘ladi. Undan keyingi hamma amaliyotlar zagotovka materiali 
xususiyatini yuksaltirishgaqaratiladi. 
Shuning uchun detal uchun xom-ashyo tanlashda adashmaslik va zagotovkani 
tayyorlash usulini aniqlash lozim. Mashina detallarining chidamliligini 
oshirishning turli usullari mavjud bо‘lib, termik va kimyoviy-termik usullari 
qо‘llaniladi. 
Mashina detallarining puxtaligi va chidamliligini oshirishni texnologik 
usullari quyidagilardir: 
1.
Material strukturasi va kimyoviy tarkibini tо‘la о‘zgartirish; 
2.
Material struktura va kimyoviy tarkibini yuzaki о‘zgartirish; 
3.
Detal yuziga turli xil qoplamalar qilish, eritish, changitish, metallashtirish, 
galvanik va boshqa usullar; 
4.
Detallar yuziga metall bо‘lmagan qoplamalarni changitish, eritish, botirish 
va boshqa usullar; 
5.
Mashinalarni yig‘ish jarayonida tutashuv detallar yuzalari g‘adir-
budirligiga qarab qzaro joylashtirish va boshqa amaliyotlarni qо‘llash.