Ma’ruza №1 Mavzu: Puxtalik nazariyasining asoslari. Reja

1.5. Ishonchlilikning iqtisodiy jihati 
Ishonchlilikning erishilgan darajasini baholash va uni oshirish zarurligi 
iqtisodiyot nuqtai-nazaridan xal qilinishi kerak, chunki iqtisodiyot ishonchlilik 
masalalarini yechishda asosiy mezon bо‘lib xizmat qiladi. 
Ishonchlilikning talab etilgan darajasiga erishish uchun har xil variantlarni 
taqqoslayotganda transport vositalarini ishlab chiqarish va uning ekspluatatsiyasi 
sarf-xarajatlarini hamda ulardan foydalanishda olinadigan samaradorlikni hisobga 
olgan holda eng kо‘p majmuiy iqtisodiy samara olish shartining bajarilishini 
ta’minlamoq kerak. 
mashina va jihozlarning ekspluatatsiyasi jarayonida majmui iqtisodiy 
samaraning vaqt о‘tishi bilan о‘zgarishi quyidagi omillarga bog‘liq: 
1. Yangi mashina va jihozlarga ketgan sarf-xarajatlar (loyihalash, ishlab-
chiqarish, sinash, sozlash, tashish va h.k.) – Q
I
; va ekspluatatsiya sarf xarajatlari 
(texnik xizmat kо‘rsatish, joriy ta’mirlash) – Q
E
(L).
Q
I
va Q
E
– samaradorlik balansida hamma vaqt manfiy son. 
2. Mashina va jihozlardan foydalanish iqtisodiy samara-foyda beradi Q
P
(L). 
Vaqt о‘tishi bilan Q
E
(L) о‘sa boshlaydi, chunki mashina va jihozlar eskiradi 
va u yо‘qotgan ish qobiliyatini tiklash uchun sarf-xarajatlar kо‘payadi (1.6-rasm). 
1.6-rasm.
Mashina va jihozlarning iqtisodiy samaradorligining vaqt bо‘yicha 
о‘zgarish
L
T.+.
– tannarxni qoplash vaqti; L
ox 
– chegaraviy holatigacha ishlash 
vaqti; 
L
max
– eng yuqori samaradorlikka erishiladigan vaqt; Le – foydalanishda 
iqtisodiy maqbul vaqt. 

---

Ikkinchi tomondan, vaqt о‘tishi bilan Q
R
(L)ning о‘sish sur’ati pasayadi, 
chunki mashina va jihozlarning texnik xizmat kо‘rsatish va joriy ta’mirlashlarda 
turib qolishi uning unumdorligini pasaytiradi. Shuning uchun ham majmuiy 
samaradorlik egri chizig‘i
Q(L) 

Q
P
(L) - (Q
I

Q
E
(L)), 
(1) 
eng yuqori nuqtaga ega va ikki marta abssissa о‘qini kesib о‘tadi. Q(L) ning о‘sishi 
bilan L

L
T+
ga teng bо‘lgan vaqtdan boshlab, Q
I

Q
E
(L) 

Q
P
(L), 
(2) 
tenglamasiga ega bо‘lamiz (L
T+
- sarf-xarajatlarning qoplanish muddati, ming 
km). ya’ni mashina va jihozlarni ishlab chiqarishga ketgan xarajatlar qoplangan 
bо‘ladi va L

L
T+
dan boshlab transport vositasi foyda keltirishni boshlaydi. Lekin 
olinadigan foydaning о‘sishi ekspluatatsiya xarajatlarining L

L
OX
gacha bо‘lgan 
vaqtida kamayadi. (L
OX
- mashina va jihozlar ishlashining chegaraviy muddati). 
Bunda yana Q
I

Q
E
(L)

Qr(L) holatiga ega bо‘lamiz. L>L
OX
bо‘lsa, 
ekspluatatsiya xarajatlari olinadigan iqtisodiy samaradan katta. Transport 
vositasining iqtisodiy maqbul ekspluatatsiya muddati L
MAX
E
OX
chegarada 
yotadi. Demak, mashina va jihozlar variantini ishonchlilik nuqtai nazaridan 
tanlayotganda uning ishlab-chiqarish va ekspluatatsiya xarajatlarini olinadigan 
iqtisodiy samara bilan taqqoslash kerak. mashina va jihozlar ishonchliligini 
baholayotganda iqtisodiy kо‘rsatkich asosiy mezon bо‘lib xizmat qiladi.