Маъруза 1: Кириш. Карьер атмосферасининг таркиби ва унга қўйиладиган талаблар. Карьер атмосферасини ифлосланиш омиллари

Расм 2.3 Енгли тозалагични схемаси:
а-ҳавони тозалаш тартиби; б-материални регенерация тартиби; 1-ифлосланган ҳавони ҳаво тортгичлари; 2-енг; 3-қобиқ; 4-ювилган ҳавони ҳаво юртгичи; 5-тоза ҳаво юргичи; 6-қоқиш механизими; 7-дросель-клапон; 8-бункерлар.
Чангланган ҳаво тозалагични пастки енгли бўлимидан киради, бу бир вақтни ўзида бункер бўлиб хизмат қилади. Бу ерда ҳавони тезлигини камайиши натижасида чангни катта бўлаклари ўтириб қолади. Кейин ҳаво алоҳида енглардан ўтади, улар патрубкача мустаҳкамланган у газ бўлувчи панжара тешигига ўрнатилган. Енгларни юқори бўлими беркитиб қуйилган бўлиб рамага осилган, у силкитиш механизими билан бирлаштирилган. Чангланган ҳаво материал орқали ўтганда, чанг енгни ички томонида ўтириб қолади ва тозаланган ҳаво тозалагични кумишга ўтади ва у чиқувчи қувурлар орқали чиқарилади. Материалга ўтирган чанг енгларини қоқиш билан йўқотилади ёки бир вақтни ўзида қарама-қарши ҳаво оқими йўлланади. Бу ҳаво шамолатишдан қувур орқали берилади, у қобиқни юқори қисмига ўрнатилган. Чангни йиғилиб қолганида ва аэродинамик қаршилик ошганида бир нечта енглар учун қоқиш ва шамоллатгичдан механизимни ишга тушириш бир вақтни ўзида олиб борилади. Регенерация даврида бу енглар тоза ҳаво коллектиридан дроссель-клапан ёрдамида ўчирилади, енглардан тушган чанг бункерда йиғилади ва шнек ёрдамида ундан йўқотилади.
Регенерация учун аэродинамик силкитишни қўллаш мумкин, бунда махсус каркасда жойлашган енгларга олдинма-кетин келадиган сиқилган ҳаво берилади ёки ўтирган чангни ҳаво оқими билан тозаланади.
Енг тозалагичларни диаметри 127-300 мм, узунлиги 3,5 м гача бўлади. Енгли тозалагичларни тозалаш самарадорлиги кўп холатларда материални кўриниши ва холати билан аниқланади, у 99,9% га етади.


Чангни йўқотишда асосий йўналиш, бу чанг ҳосил бўлган ерга тўғридан-тўғри чангни боғлашликдир. Чангни йўқотиш учун сувдан эритмалардан, босқичлардан, тузлар, кислатолардан ва бошқалардан фойдаланиш мумкин. Хозирги вақтда сувдан кенг фойдаланилади, у ҳамма ишлаб чиқариш жараёнида қўлланилади.
Бу чанг билан кураш усулини самарадорлиги кўрсаткичлар билан аниқланади. Улардан биттаси кон жинсини чангини сув билан намлашдан иборатдир. Шу туфайли кон жинси яхши ҳўлланиши ва ёмон ҳўлланишга бўлинади. Намланиш кўрсатгичи қилиб чет бурчаги қабул қилинган. У кварц учун 0-10⁰, халькопирит 46-47⁰, графит 55-60⁰ ва олтингугурт учун 78⁰. Кон жинсини яхши хўлланишга (гидрофильний) кирадиганлар: қавариқ, сульфатлар, кўмирлар, карбанатлар ва бошқалар. Ёмон ҳўлланишга (гидрофобний) кирувчилар эса булар баъзи бир кўмирлар, графитлар ва бошқалар. Ёмон ҳўлланувчи фарқланувчиларни чангини йўқотиш учун чангни хўлловчи ҳар хил қўшимчалар қўлланишни талаб қилади.
Ҳар бир ишлаб чиқариш жараёнида чангни сўндиришни қўллаш ўзининг фазилатларига эга. Шу давр вақтида бир қанча умумий аҳволини ажратилади.
Q_o.рq_смq_исnq_фq_qn (2.24)
Бу ерда: q_см –чанг бўлагини ҳўллаш учун керакли сув сони; q_исn –юза билан ҳавони учрашганида буғланиб йўқолган; q_ф –фильтрацияда тозалаганда йўқолган сув; q_gn -қўшимча йўқолган сув.
Формуладаги ўлчамлар объектни хусусиятларига боғлиқ. Масалан: қудуқни бурғуланганда-кг(м².с)
Чангни ҳўллаш учун керак бўладиган сувни ҳажми, бўлакни дисперстлиги, чангни ҳажми, нам ютиш ва бошқа қатор омиллар билан аниқланади. Сувнинг харажатини алоҳида ҳолатда кон жинсини намланиш хусусиятини ошириш билан камайтириш мумкин. Шундай бўлгандан кейин чанг ҳосил бўлишини камайиши бўйича у ёки бу самара ёмон намланувчи кўмирда 50 лт сув харажатида, 5 лт эритилган намловчи реагентда бўлиши мумкин.
Чангланган юзани намлашда унда ётган бўлаклар сув билан намланиши лозим. Бунда сувни битта бўлакда ушланадига максимал қиймати физик намланган боғланиши ёки максимал молекулалар намланишига тегишли ҳолда бўлади. Унинг қиймати солиштирма юзаси, бўлак таркиби ва бошқа омилларга боғлиқ. қумли бўлак учун максимал молекула намлиги 2-3%, супесчанийда 5-7%, тупроқда 15-20% дан бошланиб 35% ва ундан ҳам юқори бўлиши мумкин. Бўлакдаги сув пленкасини қалинлиги 15-20 молекулани ташкил қилсада, баъзи бир маълумотлар бўйича 0,5мкм га тенг.
Ёмон намланадиган чангдан ташкил топган кон жинсини юзасини намлашда, чангни учишини йўқотиш учун сув пленкаси билан қопланган бўлмоғи керак. Унинг қалинлиги ҳар хил материаллар учун қиймати ўзгарувчидир. Уни тахминий томчи диаметрига тенг қилиб қабул қилинади. Томчини максимал диаметри 5-6,4 мм дан ошмайди, ўлчамни асосий оралиғи бир неча миқдордан 1мм гача оралиғида бўлади.
Ёмон намланувчи юза учун керак бўладиган солиштирма сув харажати (кгсм²) қуйдагига тенг.
q_смd_к^. _в (2.25)
бу ерда: d_к –томчини диаметри, томчи юзага тушади ва ундан ушланиб қолади, м; _в –сувни зичлиги, кгм³
Яхши намланувчи юза учун сувни солиштирма харажати қуйдагига тенг (кгм²)
q¹_cмh_{c в} ^. W_м.м.в (2.26)
бу ерда: h_c –керакли намланиш чуқурлиги, м; W_м.м.в –максимал молекулалар намланиш, %
Парлашдаги йўқолишни (кгм²с) А.Р.Константинов формуласидан аниқлаш мумкин:
Е5.3*10^-5[11.55(Т_n-Т₂)V ]V_o(l_n-l₂) (2.27)
бу ерда Т_n-юзадаги температура, ^оС, Т₂-2 м баландликдаги ҳаво иқлими ^оС, V₁₀-10 м баландликдаги ҳаво оқимини тезлиги, мс, l_n-тўйинган парни упрогости юза температурасида, Па, l₂-2 м баландликдаги парни упрогости.
Намланиш керакли чуқурлиги, материални катталиги билан аниқланади. У чанг билан юзада бирга бўлади.
Карьердаги парлашни тезлиги ҳаттоки сепилаётган юзани ранг ва қуёш радиациясини интенсивлигига боғлиқ. Бу энергия ерга тушиб, кўпроқ ўзини аниқликка айлантиради ва ҳўлланилаётган кон жинсини иссиқлигини оширади. Ёришган юза, қорага нисбатан кўпроқ қуёш нурини қайтариш хусисиятига эга бўлиб, кам қиздиради. Парлашга энг кўп кетадиган сув харажати, метриолог ўлчамлар анализи бўйича аниқланишича 12-15с июль-август ойларида бўлади. Бунда шамолни энг катта тезлиги ва қуёш нур сочиши ва нисбатан энг кичик ҳаво намлиги кузатилади. қуёш нури тўлқин узунлиги бўийча ультрофиалет нури, кўринадиган ёруғлик, инфроқизил нуридан ташкил топган. Уларни тўлқин узунлиги 0,1-0,4; 0,4-0,75 ва 0,75-100мкм тегишлигидир.
Сувни фильтрация вақтида йўқолиши, бу пастки қатламга намланиши керакли бўлганга ўтишидир.
Сувни қўшимча йўқотиши, бу пастки қатламга намланиш керклиги бўлганга ўтишидир.
Сувни қўшимча йўқотиш намлаш техналогиясини мукамалашмаганлиги билан боғлиқдир. Сув ҳўлланаётган юзадан оқиб кетади, сепилаётган томчилар ҳаво оқими билан олиб кетилади. Булардан ташқари яна бошқа йўқотишлар ҳам бўлиб туради, булар эса у ёки бу жараёнлар хусусиятига боғлиқдир.