Маъруза 1: Кириш. Карьер атмосферасининг таркиби ва унга қўйиладиган талаблар. Карьер атмосферасини ифлосланиш омиллари

Расм 7.5 Автоағдаргич БелАЗ-540А да ишланган газларни тозалаш схемасини ЦНИИЛТДни бирлашган тартиби:
1-Дизелни ишга тушириш коллекторига сув сепиш тартиби; 2-Кузов қурилмасидаги суюқ нейтрализаторлар; 3-Каталитик
Қатламлараро сув ва тоғ жинсларидан газ ажралиб чиқишининг олдини олиш.
Қатламлараро сув ва тоғ жинсларидан газ ажралиб чиқиши асосан озокерит, олтингугурт, нефть, баъзо оҳак тош ва доломит, шунингдек уран ва торий рудаларини қазиб олиш жараёнларида кузатилиши мумкин. Бу вақтда олтингугуртли водород, радон, углеводород каби газларнинг карьер атмосферасидаги миқдори меъёрий кўрсаткичларидан анча юқори ҳолда ажралиб чиқиши мумкин.
Шунинг учун бунинг олдиниолиш учун сув ва тоғ жинслари таркибидан бу ажралиб чиқадиган газларнинг миқдорини камайтириш чора-тадбирлари кўрилиши лозим.
Бу мақсадда сизот сувларининг поғоналардан сизиб чиқиш хавфини олиб карьерларни сувсизлантириш учун қудуқлар бурғиланиб сув сатҳлари пастлатилади.
Кўмир қатламларидан ажралиб чиқадиган метан газлари босими лаҳимдаги ҳаво босимидан паст бўлганлиги сабабли кон лаҳимларидан осонликча чиқиб кетиши мумкин.
Карьерларда оғир газлар ажралиб чиқиш миқдорини камайтириш технологик жараёнларни меъёрлаш орқали амалга оширилиши мумкин, яъни тоғ жинсларини бўлаклаш ўлчамларининг оптимал вариантларини қўллаш, парчаланган оғир газлар таркибли тоғ жинсларини интенсив ҳолда тозалаб юклаш, олтингугуртларнинг ажралиб чиқишининг олдини олиш мақсадида эса ишқорли эритмалардан фойдаланиш ва вакуум-насослар ёрдамида дегазация ишларини олиб бориш орқали эришилиши мумкин.


Маъзуа - 8: Карьерларни шамол энергияси ёрдамида шамоллатиш.


Умумий маълумотлар.
Юқорида айтганимиздек, карьерда ҳамма ҳаво харакатини ҳосил бўлиши ва бу табиий куч ҳаракатини бир нечта эскиз схемага карьерларни шамоллатиш схемасига келтирилади. Карьерларни шамоллатиш схемаси бу график ва назарий ўртача ҳаво ҳаракати жараёни ва карьердан зарарлиларни ҳаво оқими билан чиқазишдан иборат. Мана шу жараёнларни вақт бўйича ўрталаштириш, вақтинчалик атмосферани қўққисдан бўладиган ҳолатидан чекинишни беради, фaқат мустахкам узоқ бўладиган ҳаракати кўрилади. 4 та асосий шамоллатиш схемани ажратиш мумкин, тўғрироғи рециркуляция, конвектив ва инверсияга бўлинади, шундан биринчи иккитаси шамол энергияси ҳисобига ҳосил бўлади, иккита охиргиси иссиқлик кучи энергияси ҳисобига ҳосил бўлади. Тўғри, рециркуляция схемалари шамолни энергияси етарли катта бўлганда ҳосил бўлади.
Шамолнинг энергия тезлиги катта бўлганда тўғри ва рециркуляция схема шамоллатиш карьерни асосан геометриясига бортларнинг ётиш бурчагига боғлиқдир. Лекин рециркуляция шамоллатиш схемасидан тўғри оқимга ўтишини аниқланган шамолни тезлиги карьер юзасида бўлади.
Карьерни геометрияси ўзгармаганда атмосферани турбулентлигини ошиши билан тушунтирилади ва бу билан озод оқим бурчаги очилишининг ошиши билан боғлиқ бўлиб, оқим карьернинг борти қошида бурилиш ҳосил бўлади. Шамол энергиясини камайиши «иссиқлик» схемаси шамоллатишини ҳосил қилади.
Мана шу бўлимдаги ёзилган карьерлардаги ҳавони шамол ҳаракати назариясини В.С. Никитин томонидан ишланган. Унда шундай ҳис қилинадики, карьерда сезиларли иссиқлик кучи скалько-нибуд бўлмайди, фақат битта омил кўрилади, у ҳам бўлса юзадаги шамол ҳавони харакатига келтирган. Мана бундай ҳаракат карьерда, фақат адибатик температура стратифик атмосферасида бўлади, қачонки у мувозанат барибирлик ҳолатида бўлганда ва ҳавони тик бўйича қўшимча энергия харажатини талаб қилмайди. Адиабатик стратификация атмосфера бир ҳолатидир, айтилган ҳолатни ҳисоб бажарилаётган вақтда қуйида берилган назария асосида ҳисобга олиш керак. Биргаликдаги шамол ва иссиқлик кучи билан шамоллатиш 16 бўлимда кўрилади.