Маъруза 1 Электр юритмага оид умумий маълумотлар, унинг вазифаси ва тузилиши

Маъруза 6
Ўзгармас ток электр юритмаларини ишга тушириш
Маълумки якор занжири учун кучланишлар мувозанати тенгламаси қуйидагича бўлади:
бундан якор токи:



бу формуладан кўринадики, бошланғич ишга тушириш вақтида бурчак тезлик ω=0 ва эюк Е=0 бўлганда якор токини U кучланишни пасайтириб ёки якор R_Я занжирига қўшимча қаршиликлар қўшиб чегаралаш мумкин бўлади. Юқорида айтилганлардан хулоса қилинса, ўзгармас ток электр двигателлари учун ишга туширишнинг иккита усули қўлланилади:
-кучланишни ўзгартириб ишга тушириш;
-қўшимча қаршиликлар ёрдамида ишга тушириш


Ўзгармас ток электр двигателларини кучланишни ўзгартириб ишга тушириш
Бу ишга тушириш усулини амалга ошириш учун электр двигател бошқариладиган ўзгартиргичлардан таъминланади. Бошқариладиган ўзгартиргичлар сифатида генератор-двигатель (Г-Д) ва тиристорли ўзгартиргичгич-двигатель (ТЎ-Д) электр юритмалар тизимлари қўлланилади.
Г-Д тизими
Г-Д тизимида( расм.1) УА ишчи механизмини ишга туширувчи М2 электр двигател ўзгармас ток генератори G билан электр боғланган. Генератор G ва қўзғатгич GEни тармоқ электр двигатели М1айлантиради. Тармоқ электр двигатели М1 синхрон ёки қ.т. роторли асинхрон электр двигател бўлиши мумкин. Қўзғатгич GЕдан генератор Gнинг LG ва М2 электр двигателниг LM2 қўзғатиш чўлғамлари таъминланади.

Расм.1. Генератор двигател тизимли электр юритма схемаси

Бу тизим шундай тарзда ишлайди. Тармоқ электр двигатели М1 ишга туширилади. У G ва GЕларни айлантиради. Реостат R1 воситасида GЕда номинал эюк ўрнатилади. Реостат R3 билан М2 электр двигателнинг LM2 қўзғатиш чулғамида номинал қўзғатиш токи ўрнатилади. Переключател SA харакатланиш йўналишига мувофиқ холатга ўтказиб уланади. Реостат R2 билан LG қўзғатиш чулғамининг токи оширилади. Натижада магнит оқими ва генератор Gнинг эюк ошади хамда ўз навбатида М2 электр двигателнинг кучланиши ва шунга мос равишда айланиш тезлиги номинал қийматгача ошади. Бунинг натижасида электр юритмани ишга тушириш бажарилади.

ТЎ-Д тизими

ТЎ-Д тизимида ўзгарувчан ток бевосита ўзгармас токка ўзгартирилади. Шунинг учун энергия йўқотилиши камаяди, фик ошади. Шунингдек ТЎ-Д тизимининг ўлчамлари ва вазни нисбатан катта бўлмайди. Бу тизимдаги электр двигателни ишга тушириш тиристорли ўзгартиргич воситасида кучланиш миқдорини ўзгартириш билан амалга оширилади

Расм.2 Тиристорли ўзгартиргичгич-двигатель электр юритма тизими схемаси

ТЎ нинг асосий элементлари (расм. 2) ярим ўтказгичли тиристорлар бўлади. Тўғриланган кучланиш миқдори тиристорни очилиш вақтига, фаза эюк, фазалар сонига боғлиқ бўлади. VS1÷VS6 тиристорлар AS бошқариш тизимидан бошқарилади. Дроссел L кучланиш пульсациясини текислаш учун хизмат қилади. Тиристор VS7 ва қаршилик R динамик тормозлаш учун қўлланилади. Электр двигател М ни ишга тушириш учун LM қўзғатиш чулғамига кучланиш берилади ва номинал магнит оқими ўрнатилади. Тиристорларнинг бошқариш электродларига тегишли сигналларни узатиб ТЎ нинг чиқиш кучланишини равон ошириш мумкин ва шунга мувофиқ М электр двигателнинг айланиш тезлигини номинал миқдоргача ошириш мумкин. Шу тарзда электр юритмани ишга тушириш амалга оширилади.

Кетма-кет қўзғатишли ўзгармас ток электр двигателларини кучланишни ўзгартириб ишга тушириш учун уларни кетма-кет – параллел улаш усули қўлланилади. Бундай усул электровоз транспортида қўлланилади. Иккита электр двигателлар бўлганида аввал улар бир бирига кетма-кет уланади ва тармоққа қўшилади. Бундай уланишда хар бир электр двигателда тармоқ кучланишнинг ярмига тенг кучланиш бўлади, яъни U/2, ишга тушириш паст кучланиш билан амалга оширилади. Электр двигателларнинг тезлиги маълум бир қийматга еттганида улар бир бирига параллел уланади. Бундай уланишда хар бир электр двигателда тармоқ кучланишига тенг кучланиш бўлади, яъни U. Электр двигателларнинг тезлиги ортиб бради ва номинал қийматга етади, ишга тушириш амалга оширилади. Ишга туширишнинг бундай усули электр энергияни анча тежайди.

Расм3 Электр двигателларни кетма-кет – параллел улаш
усули схемаси