Маруза- бино ва иншоотларнинг

11.1-расм. Маяклар. а-гипсли; б-шишали.

1-қуйилган вақт; 2-гипсли кўприкча; 3-дарз; 4-гипсли фиксатор; 5- шишали полоса.

Бинонинг чўкиши асбоблар ёрдамида аниқланиб, дарзлар эса бино деворларидаги дарзларга кўндаланг ҳолатда ўрнатиладиган маяклар ёрдамида ўлчанади (11.1-расм). Маяклар узунлиги 250-300мм, эни 50-70мм, қалинлиги 15-20 мм бўлган кўприкчалар шаклида ўрнатилади. Маяк ўрнатиладиган жой бўёқлардан, сувоқ ва турли қопламалардан тозаланади. Ҳар бир ёриққа

иккитадан маяк ўрнатилиб, бири дарзнинг энг катта жойига, иккинчиси дарз бошланган жойига қўйилади. Агарда 15-20 кун ичида маякларда дарзлар пайдо бўлмаса, бу ҳолда бинодаги деформацияланиш барқарорлашган деб ҳисоблаш мумкин. Маяклар гипсдан тайёрланади, металл ва шишадан ҳам фойдаланиш мумкин.

Маруза- 12. Бинонинг асосий конструкцияларида учрайдиган дефект ва шикастланиш ҳолатлари. Уларнинг келиб чиқиши сабаблари ва олдини олиш чора-тадбирлари.

Режа:

1. 
   Замин ва пойдеворларда учрайдиган шикастланишлар.
   
2. 
   Пойдеворларнинг емирилишига таъсир қилувчи омиллар.
   
3. 
   Деворларда учрайдиган шикастланишлар.
   
4. 
   Том ёпма конструкцияларида учрайдиган шикастланишлар.
   
5. 
   Бино ва иншоотларнинг шикастланишга мойил бўлган жойлари.
   

Деворларда ёриқларнинг пайдо бўлиши ички кучлар тақсимоти бузилганлигидан далолат беради. Ёриқлар девор конструкциясида турли хилдаги зўриқиш ва деформацияларнинг ташқи белгиси бўлиб ҳисобланади. Бундай дарзлар аниқланганда, авваломбор уларни келтириб чиқарувчи манбани аниқлаш муҳим ҳисобланади.

Деворларнинг шикастланиши ва деформацияланишига олиб келувчи сабабларга қуйидагилар киради:

• 
  Бинонинг бир қисмини нотекис чўкиши, бунда деворда қўшимча кучланганлик ҳолати юзага келиб, у ёриқларнинг пайдо бўлишига олиб келади;
  
• 
  Таъсир қилувчи юкга нисбатан конструкция материалининг юк кўтариш қобилиятини мос келмаслиги;
  
• 
  Бинонинг узунлиги бўйича ҳарорат чокларининг йўқлиги;
  
• 
  Деворларда турли мақсадлар учун техник талабларга риоя қилинмаган ҳолда қўшимча оралиқлар қуйилганлиги;
  
• 
  Заминнинг деформацияси (етарлича чуқурликда ўрнатилмаган пойдеворларнинг грунт деформацияси натижасида чўкиши);
  
• 
  Мавжуд бинога тақаб ёки ёнидан янги йирик иншоотларнинг барпо қилиниши ва ҳ.к..
  

Девордаги ёриқларнинг ташқи кўриниши ва характерига қараб, уларнинг келиб чиқиши сабабини аниқлаш мумкин. Масалан, қаттиқ совуқ натижасида заминнинг музлаб, кўпчишидан деворнинг пастки қисмидаги дарзлар юқори қисмидагидан кичикроқ бўлади. Пастга қараб кенгаювчи ёриқлар заминнинг чўкиши натижасида юзага келади. Агар ёриқлар пастдан тепага кенгайиб борса ва бу ҳолат заминнинг музлашидан кўпчиш натижасида содир бўлмаган бўлса, унда деформацияни келтириб чиқарувчи сабаб бино остидаги замин грунтининг турли жойларда турлича деформацияланиш хусусияти билан изоҳланиши мумкин.
Деворларда пайдо бўлувчи ёриқлар, уларнинг келиб чиқиши тафсилотига кўра 4 хил бўлиши мумкин. Булар, киришиш, ҳарорат, чўкиш ва коррозия таъсирида пайдо бўлувчи дарзлардир.
Девор ва тақалиб бириккан жойлардан сув ўтказувчанлик – панелларда дарзларнинг мавжудлигидан, тақалиб бириккан жойларда, дераза ромларининг оралиқлар билан зич жойлашмаганлигидан дарак беради.
Деворлар ва чокларнинг музлаши – иссиқлик изоляцияси қатламининг етарли эмаслигидан; ҳарорат-намлик деформацияси таъсирида унинг таркибини бузилишидан; намланиш (юқори даражадаги бошланғич ёки эксплуатацион намлик); томдан сув ўтиши; чордоқ ёпмасининг иссиқлик сақлаш қатламининг бузилиши ва ҳ.к. натижасида юзага келади. 12.1-расмда замин деформацияси билан боғлиқ бўлган баъзи ҳолатлар кўрсатилган.
Киришиш натижасида пайдо бўлган дарзлар девор юзасида тартибсиз тўрсимон кўринишга эга бўлиб, дарзларнинг кенглиги 0.3 мм гача бўлганда конструкция ҳолати қониқарли деб ҳисобланади.

Ҳарорат таъсирида деворларда пайдо бўлган дарзлар ҳароратнинг кескин ўзгариши натижасида пайдо бўлади. Ҳарорат чоклари бўлмаган ҳолатда дарзлар сарбасталар, оралиқ деворлар, дераза бўшлиқлари бурчакларида пайдо бўлади.