Маъруз бошқариш тизимига кириш режа: 1

МАЪРУЗА 4
. БОШҚАРИШ ТИЗИМИДА ТИЗИМ ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ УЗАТИШ ФУНКЦИЯЛАРИНИ АНИҚЛАШ.

Юқорида узатиш функцияси тўғрисида кўп гаплашдик. Энди кимё технологиясининг бошқариш тизимини ташкил этувчи қурилмалар тўғрисида ва уларни узатиш функцияларини тизим тўғрисида гаплашсак.

Датчиклар ва ўзгартирувчилар (преобразователи).
Бошқариш тизимининг асоси бу ахборот деб айтилган эди. Тизимда ахборот асосан ўлчов қурилмаларда датчик деб аталувчи хар қандай қийматни-электр кўринишига ўтказиб берувчи қурилмадан (датчикдан) олинади. Бу ахборот қурилмаларда ҳарорат, босим, сатх, сарф ва сифат кўрсаткичи тарзида физик катталик деб юритилади.
Датчиклар идеал дейилади, агар ундаги чиқадиган сигнал, кўрсатувчи қурилмани ишлашига етарли бўлса. Кўпинча датчикдан чиқадиган сигнал қайта ишлаш кучайтириш керак бўлади, бундай қурилмалар кучайтиргич, электр схема ва бошқа қурилмалардир.
Потенциометрик датчиклар. Бу датчиклар харакат (перемешения) қаршилик R ўзгарувчи нуқтага (движок) берилади ва ўзгариш натижасида _{ }–қиймат ўзгаради (3.1-расм). Агар қаршилик (R) доира сифатида жойлашган бўлса ўзгариш (3.1 -расм б расм) бурчак ўзгаришига айланади.

3.1 – расм. (2.27-Ким.72).
Бу потенциометрни электр тизимини, эквивалент электр схемаси сифатида кўрсатиш мумкин. (3.1 в - расм). Эквивалент схемадан қуйидаги тенгламани ёзиш мумкин.
_{ } 3.1
_{ }
бу ерда _{ 
 } контур токи; x-силжиш
Ток _{ } алмаштириш:
_{ } ( 3.2)





_{ } 3.3

Агар _{ } бўлганда _{   }=_{ }

Ҳарорат датчиги-бу термопара деб аталувчи қурилма бўлиб икки хил металл симдан ташкил ташкил топган бўлиб, симларнинг бир учи кавшанланади, ўлчаш вақтида бу иссиқ кавшанланган учи, ўлчанадиган нуқтага туширилади. Натижада симларнинг совуқ-иккинчи учида қўлланаётган иссиқлик натижасида ЭДС ҳосил бўлади ва бу икки симдаги потенциаллар айирмаси ўлчанади ва ҳарорат қийматига айлантирилади.
Терморезистор-бу датчикнинг ишлаш принципи металларда ҳарорат ўзгариши билан унинг қаршили ўзгаради. Металларнинг нисбий қаршилиги _{ }
Бу ерда _{ }


R-ўзгармас қиймат.