Маркетинг

Маркетинг
 
 
 
112 
ижтимоий товар ишлаб чиқаришнинг барча босқичлари, янги ишлаб чиқаришнинг, 
тақсимлашнинг, алмашув ва истеъмолчининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга 
олган ҳолда юритилади. 
Нарх бажарадиган баъзи бир вазифаларни кўриб ўтамиз: аввало нархлар 
ишлаб чиқариш ва истеъмолдаги ўзгаришлардан хабар беради. 
Нархлар фақат истеъмолдагина эмас, балки ишлаб чиқаришдаги 
ўзгаришлардан ҳам дарак беради. 
Нархларнинг учинчи вазифаси иккинчиси билан чамбарчас боғлиқ. Бу 
даромадларниг тақсимланишиир. Товар ишлаб чиқариш шароитида хўжалик 
фаолияти иштирокчилари оладиган даромадлар улар ўз шахсий ѐки ишлаб 
чиқариш истеъмолларини кўплаб сотадиган ѐки сотиб оладиган товарлар ва 
хизматларнинг нархларига бевосита боғлиқ бўлади. 
Нархларнинг тўртинчи вазифаси алоҳида корхоналарга ва хўжалик соҳаларига 
ишлаб чиқариш омилларини тақсимлашдир. 
10.2. Нарх сиѐсатини шакллантириш
Нарх билан истеъмолчилар ўртасида жуда чамбарчас алоқадорлик мавжудки, 
уни иқтисодий тамойиллар: талаб қонуни, талабнинг нарх равонлиги, бозор 
сегментацияси билан изоҳлаш мумикн. Талаб қонуни истеъмолчилар одатда 
қиммат нархларга қараганда арзон нархларда кўпроқ товарлар сотиб олишини 
ифодалайди. Аммо ҳар қандай товар ҳам «нарх-миқдор» алоқадорлигига тўғри 
келавермайди. Айрим маҳсулотларга талаб шундайки, муайян шароитларда 
юқорироқ нархлар кўпроқ товар айланмаси ҳажмини таъминлайди. Бундай 
товарлар бозорнинг айрим сегментларига мўлжалалнган – булар қимматбаҳо 
автомобиллар, кемалар, зеб-зийнат буюмлари, муйна ва бошқалар. 
Икки нарх сегменти яққол кўзга ташланади: «нарх» харидори ва «сифат» 
харидори бор. Кўпинча харидорлар сифатга нисбатан ишонч билдириб, ортиқча 
пул сарфлайдилар. Юқорироқ нархлар гўѐ уларга сифатга нисбатан ишонч 
билдириб, бу айниқса нохуш оқибатларга олиб келиши мумкин бўлган 
маҳсулотлар харидида кўп кузатилади
48
. 
Нарх равонлиги истеъмолчиларнинг харид қилинадиган товарлар миқдори 
нуқтаи назаридан нарх ўзгаришларига ўта сѐзувчанлигини белгилайди. 
Амалда талаб равонлигини уч кўриниши, яъни равон талаб, норавон талаб 
ҳамда якка (унитар) талабга бўлиш мумкин. 
Бозор равон талаб вазиятида нархлардаги ўзгаришларга ўта сѐзувчан бўлади. 
Бозор норавон талаб вазиятида нархлардаги ўзгаришларга этарли даражада 
сезгирлик кўрсатмайди. 
Якка равонлик вазиятида сотувчилар кўп бўлган, уларнинг бир маҳсулот 
ўрнини иккинчисининг маҳсулоти боса оладиган жойларда кўзга ташланади. 
Кўпгина қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига талаб якка равонлиги акс эттиради. 
Шундай қилиб, нархлардаги ўзгаришлар талаб ва таклифга мувофиқ кўтарилиб-
пасайиб туради, маҳсулот ишлаб чиқарувчилар хоҳиши билан нарх белгиланмайди. 
Азалдан талаб даражаси нархларнинг энг юқори чегарасини кўрсатади, яъни 
бу чегарадан юқорида товар айирбошлаш умуман мумкин бўлмайди. Аммо 
истеъмолчилар 
маҳсулотни 
хаѐлидаги 
ягона 
катъий 
нархда 
излайди. 
48
Соловьев Б.А., Мешков А.А., Мусатов Б.В. Маркетинг. Учебник. – М.: ИНФРА-М, 2010.– 336 с. 

---