Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi



Download 6,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/136
Sana20.10.2022
Hajmi6,5 Mb.
#854415
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   136
Bog'liq
Doniyorov A,X, Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

Nazorat savollari:
1. Etnografiya fani nimani o‘rganadi?
2. Etnologik ma'lumotlar beruvchi asarlar borasida nimalami 
bilasiz?
3. Etnografiya fanining tadqiqot usullarini aniqiang?
4. Markaziy Osiyo xalqlari ajdodlari to‘g‘risida dastlabki 
ma'lumotlar qaysi manbalarda uchraydi?
5. Dastlabki ilmiy etnologik ma'lumotlar qachon pay do b o ia
boshlagan?
6. Turli tarixiy davrdagi etnologik ma'lumotlar bir-biridan qaysi 
jihatlari bilan farq qiladi?
7. Rossiya imperiyasi davrida o ‘lkada olib borilgan etnologik 
tadqiqotlar ko‘lami to‘g‘risida nimalami bilasiz?
8. Markaziy Osiyo xalqlari tarixiga oid rus manbalari haqida 
nimalami gapirib bera olasiz?
9. Mintaqa xalqlari tarixiga oid Yevropa manbalari to‘g‘risida 
ma'lumot bering?
25


II BOB. MARKAZIY OSIYO MINTAQASINING TARIXIY-
ETNOLOGIK TAVSIFI
------------------------------ * ------------------------------
Mavzuga oid tayanch so ‘z va iboralar: Tarix, 
Turon,
Transoksioniya, Turon hududlari, Turkiston o'lkasi, antropologiya,
irqiy xususiyatlar, 0 ‘rta Osiyo ikki daryo oralig‘i tipi, mongoloid,
yevropeoid, Janubiy Sibir tipi, Kaspiyorti tipi, Oltoy oilasi, turkiy
tillar guruhi, hind-Yevropa til lari oilasi, eroniy tillar guruhi, o ‘g ‘uz
tillari guruhi

qipchoq tillari guruhi, “A vesto” tili, S u g ‘d tili, Qadimgi
Xorazm tili, Baqtriya tili, Parfiya tili, Y a g ‘nob tili, tojik tili, qabila,
elat, xalq, turkiy xalqlar, Xun imperiyasi, Turk xoqonligi, juan-
juanlar, eftaliylar.
2.1. Markaziy Osiyoning geografik o‘rni
Markaziy Osiyo - Osiyo materigining ichki qismidagi tabiiy 
hudud bo‘lib, maydoni 6 mln. km2dan iborat. Shim, va g‘arbiy 
chekkasi Mongoliya va XXR bilan Rossiya Federatsiyasi o‘rtasidagi 
davlat chegarasigacha bo‘lib, sharqiy qismi Katta Shinjon, janubiy 
tomoni esa Tibet hududidagi Sangpo (Brahmaputra) va Hind 
daryolarining yuqori qismi bilan o ‘ralgan. Markaziy Osiyo dengiz 
sathidan ancha baland joylashgan.
RelefI kenglik bo‘ylab cho‘zilgan tog‘ tizmalari (Mongoliya 
Oltoyi, Xangay, Xentey, Tyan-shan, Nanshan, Kunlun) va keng 
hamda ancha chuqur botiqlar (Jungoriya va G‘arbiy Mongoliyadagi 
Katta Ko‘llar soyligi, Tarim hamda Saydam)dan iborat. Ayrim 
joylarida mutlaq balandlik dengiz sathidan past (mass., Turfon botig‘i 
- 154 m). Qum va shag‘alli baland tekisliklar, kichik tog‘ ko‘p. Iqlimi 
hamma yerda keskin kontinental, cho‘l iqlimi; yog‘in kam, yiliga 
o‘rtacha 100-200 mm, markaziy qismlarida 10-30 mm, chekkalarida 
300-400 mm, jan.sharqida, Tibet tog‘larining chetlarida 1000 mm va 
undan ham ko‘proq.
Qishda antitsiklon ta'sirida qattiq sovuq bo‘ladi, yanvaming 
o ‘rtacha temperaturasi - 10°, - 25°, eng past temperatura - 50°, - 52°. 
Tangritog\ Nanshan va Qoraqurum tog‘larida muzliklar mavjud. 
Selenga, Irtish, Xuanxe, Yanszi, Brahmaputra, Hind, Mekong, Tarim,
26


Xaydikgol, Kobdo, Tes, Manas, Urungu va Edzin-gol daryolari 
tog‘lardan boshlanadi. Chuchuk suvli eng katta Xubsugul oqar 
ko‘lining maydoni 2620 km2, eng chuqur joyi - .238 m. Markaziy 
Osiyoning kattagina qismini Gobi, Taklamakon, Alashan va boshqa 
cho‘llar egallagan. Cho‘l va chala cho‘Har baland tog‘largacha 
ko‘tarilib boradi. Balandlik mintaqalari asosan, Tangritog‘ning 
sharqiy qismi, sharqiy Tangritog‘ning shimoliy yon bag‘irlari va 
Mongoliya Oltoyining janubiy-g‘arbiy yon bag‘irlarida uchraydi. 
Xangay va Xentey tog‘lari hamda Tibet tog‘ligining janubiy-sharqiy 
qismida anchagina o‘rmonlar mavjud.
Markaziy Osiyo deganda, Sovet Ittifoqi parchalangandan keyin 
mustaqillikka erishgan beshta Respublika: Qirg‘iziston, Qozog‘iston, 
Tojikiston, Turkmaniston va 0 ‘zbekiston nazarda tutiladi.
Sovet davrida ushbu hududga “
O'rta Osiyo va Qozog'iston
” 
atamasi ( 0 ‘rta Osiyo va Qozog‘iston iqtisodiy regioni) qo‘llanilgan. 
Lekin, 1991-yilda mustaqillikka erishilgandan keyin ham ushbu 
davlatlar, ham xorijiy mamlakatlarda 
“Markaziy Osiyo”
atamasi 
qoMlanila boshlandi. 1992-yil yanvarda beshta davlat rahbarlari 
rasmiy uchrashuvida 
“Markaziy Osiyo
" atamasini qabul qilindi. 
Hozirda ushbu atama dunyo hamjamiyati tomonidan qabul qilindi, 
natijada aksariyat xalqaro tashkilot va ilmiy tadqiqot institutlarida 
Markaziy Osiyo bo'limlari ochildi.
Lekin, geografik nuqtai nazardan yondashilsa, Markaziy Osiyoga 
Afg‘oniston, M o‘g‘uliston va Xitoyning Shinjon-Uyg‘ur avtonom 
viloyatlari ham kiradi. Bundan tashqari, “Greater Central Asia” yoki 
“Kengroq Markaziy Osiyo” atamasi mavjud. Ba'zi siyosatchi va 
tadqiqotchilar ushbu hududga yuqorida zikr etilgan davlatlardan 
tashqari Eron, Ozarbayjon, Turkiya va hatto Hindistonning ayrim 
qismlarini ham qo‘shadilar.

Download 6,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   136




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish