Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

ШШ
alo h id a h u d u d la rd a yashagan.
Katta (uli) ju z
qang'li, sara uysun, shanshiqli, asti, oshaqti, dulat,
jaloyir, sirgeli, shaprashti, abdan (alban), suan, t bes, tangbali
urug‘laridan tashkil topgan bo‘lib, dulat bilan jaloyir urug‘lari o ‘z 
navbatida yana bir qancha kichik urug‘lami tashkil etadi. M asalan, 
jaloyirlar shu-manaq ham da sir - manaq urugc guruhlariga b o ‘linadi.
- shu-manaqlar andas, mirza, qora kapan, o ‘raqti, oq b o ‘yim , 
kalpe, supatoy;
- sir - manaqlar, ariq tinim, boyshig'ir, sayrshi, bolg‘ali, qayishli 
urug‘laridan iborat.
0 ‘rta ju z besh yirik urug‘larga bb‘linadi: arg‘inlar, naym anlar, 
qipshaqlar, qangratlar va kereylar..
. : - Qipshaqlar to ‘ri ayg‘ir, to ‘yiqshi, qitaboq, bulting, qora baliq, 
kulde men, tanabuga, ko ‘p murin, uzun urug‘larini birlashtirgan..
- Qolng‘irotlarga beylar - jandar, orazgeldi, kuljigash bushm an, 
toqbolat, jamanboy, qora kesek jetimaer, qush sansiz urugMariga 
boMingan.
- Kereylar uaq, qora kerey, hamda abai ashamayli kerey u ru g ‘lar 
birlashmasidan tashkil topgan. Qora kereylar murun, boyjigit va to^rt
142

---

ul urug‘laridan tuzilgan. Ashamayli kereylari jas taban, merkit, jadiq, 
jantekey, iteli, sherushi, qasaqas, malqi, sarbas, shubar ayg‘ir, kong, 
sadaq, shiunmg urug‘lariga bo‘linadi.
Nihoyat, kichik (kishi) ju z alim uli, boy uli hamda jeteru urug‘ 
guruhlaridan tuzilgan.
- Alim uli guruhiga qora soqqol, qora kesen, kete, to ‘rt qora, 
shumekey, shekti;
- boy uli guruhiga aday, jappas, alasha, boy baqti, masqara berish 
tazdar, yesentem ir serkesh, tana, qizil, kurd, shayqilar kereyt urug‘lari 
kiradi.
Ushbu juzlarga kiruvchi qabila va urug‘larining har qaysisi 
Qozog‘istonning muayyan hududida qadimdan o ‘m ashib kelgan.
Ulkan hududga yoyilgan kichik juzga kiruvchi qabila va 
urug‘ laming yerlari Q ozog‘istonning g ‘arbiy qismida joylashgan. 
Qozoq juzlari Rossiya imperiyasi hukmronligi vaqtida ham ana 
shunday bo‘lingan holda o ‘z avlod-ajdodlari yerlarida yashab kelgan.
Qozoqlarning qabila va urug‘-aymoq bo‘lib yashash odati uzoq 
asr mobaynida davom etgan. Qozoqlar orasida to ‘ralar alohida o ‘rin 
tutgan. Ulam ing ajdodlari Chingizxon shajarasiga borib taqaladi, deb 
hisoblanadi, shuning uchun ular o ‘zlarini oq suyek (oq suyak)lar deb 
ataydilar.
Botirlaming avlod-ajdodlari harbiy sarkarda va lashkarboshi 
askarlarining boshlig‘idan tashkil topadi.
U rug‘ oqsoqol boshliqlaridan biy (yoki bek)lar o ‘sib chiqadi. 
Ba'zi biylar o ‘z um g‘i chegarasida mutlaqo mustaqil bo‘lgan, hatto 
xon va sultonlarga ham bo‘ysunmagan. Oq suyaklar qatoriga hoji, 
x o ‘jalar ham kirgan.
Har bir ko‘chmanchi qozoq ma'lum urug‘ yoki urug‘ toifasiga 
bo‘ysunishdan tashqari, ma'lum bir jam oa a'zosi ham hisoblangan. 
A na shu jam oadan ajralgan holda mustaqil ko ‘chib yura olmagan.
K o ‘chmanchi dehqonlar o ‘rta hoi - dauletti sharua, kam q u w a t 
o ‘rta xo‘jaliklar kungerishti sharua hamda kambag‘al kedey sharua 
gum hlariga bo‘lingan. Shuningdek, qozoqlar orasida qullar ham 
yashagan.