|
yaxsuvliklar
nomi bilan ataladi.
Obimozor daryosi sohillaridagi tojiklar
xovalinglar,
Sho'robdaryo
atrofidagi
tojiklar
sho ‘robdaryoliklar,
Baljuvon
hududida
yashovchilar
baljuvonlilar,
Baljuvonning shimoliy-sharqiy qismidagi
daralarda yashayotgan tojiklar
darachilar,
Qizilsuv daryosining o‘ng
irmog‘i atrofida joylashgan tojiklar
dashtlilar
deb ataladi.
Shuningdek, Gazimalak tog‘ tizmasida joylashgan tojiklar
gazimalaklilar, Varzob havzasidagilar varzoblilar; Qashqadaryo
havzasining janubiy-sharqiy qismidagi tojiklar, harduri tojiklari
0 ‘zbekistonning janubiy mintaqalalarida yashovchi lokal etnologik
guruh hisoblanadi.
Hardurilar mintaqaning qadimiy mahalliy etnologik guruhlaridan
biri bo ‘lib, ular asosan, tojik va o ‘zbek tillarida so‘zlashadi. Ushbu
etnologik guruh asosan, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarining
to g ‘li hududlarida istiqomat qiladi. Ular Qashqadaryo viloyatining
Dehqonobod va G ‘uzor tumanlari hamda Qarshi cho‘llarida yashab,
asosan, tojik va qisman o ‘zbek tilining qarluq lahjasida so‘zlashadi.
Ilmiy adabiyotlar va mahalliy aholining bergan ma'lumotlariga ko‘ra,
harduri - har joydan kelib qolgan, yig‘ilib qolgan aholi, deb qaraladi,
ya’ni boshqacha ifodalaganda, “qurama” so ‘zining ma'nosiga deyarli
mos keladi, lekin, ushbu guruhning quramalar bilan hyech qanday
aloqadorligi yo‘q.
105
5.2. A n ’anaviy xo‘jaligi va moddiy m adaniyati
Tojik xalqining x o ‘jalik m ashg‘uloti qadim dan asosan, sun'iy
sug‘orishga asoslangan dehqonchilik v a b o g ‘dorchilik hisoblanib,
chorvachilik ham x o ‘jalikda muhim rol o ‘ynagan. Shuningdek,
hunarmandchilikning yog‘och o‘ym akorligi, ganchkorlik hamda
kashtachilik Uirlari keng rivojlangan.
yem i haydash uchun sipor va omoch ishlatilgan, shuningdek,
qo‘shho‘kiz bilan ham yer haydalgan. Haydalgan yem i m ola bilan
tekislanib, go‘ng, kul, to ‘kilgan barg va loyqa bilan o ‘g ‘itlangan.
Ayrim hududlarda eski devor tuprog‘i, guvala va paxsa o ‘g ‘it sifatida
ishlatilgan. Lalmi yerlarga asosan, arpa ekilgan. G ‘andum (bug‘doy),
arzan (tariq), jo ‘xori, loviya, no ‘xat, mosh, zig‘ir, lavlagi, piyoz, sabzi,
qovoq, qalampir va boshqa ekinlar ekilgan.
Hosil asosan, o croq bilan o‘rilgan. G ‘alla turli usullarda
yanchilgan bo ‘lib, galagov usuli ko ‘p qo‘llanilgan (bir nechta h o ‘kizni
bir-biriga bog‘lab, g‘alla ustida aylantirib yurilgan). Yanchilgan don
panshaxa bilan shopirilgan.
G ‘alla g‘arami va xirmon oldiga xotin-qizlar, ayniqsa, yosh
juvonlar
yaqin
yoMatilmagan,
it
va
boshqa
hayvonlar
yaqinlashtirilmagan. Xirmon oldiga suv olib kelish ta'qiqlangan.
Chunki, suv g‘allani yanchish vaqtida yom g‘ir yog‘ishini so ‘rash bilan
baravar hisoblangan. Yanchilgan don ustidan sakrab o‘tishga ham
ruxsat berilmagan.
Hozirgi Tojikiston qishloq xo‘jaligining asosiy tarm og‘i -
dehqonchilik bo‘lib, jam i qishloq xo‘jalik mahsulotlarining 65% ni
beradi. Unda paxtachilik, ayniqsa, ingichka tolali paxta yetishtirish
yetakchi o‘rinni egallaydi. Bog‘dorchilik, uzumchilik va pillachilik
rivojlangan. Moyli, sabzavot-poliz va yem-xashak ekinlari, zig ‘ir,
kartoshka, g‘alla va sholi ham yetishtiriladi. Tog‘oldi va to g ‘
mintaqalarimng sug‘oriladigan yerlarida tamaki, Hisor va Vaxsh
vodiylarida yorongul ekiladi. Sitrus mevalar yetishtirish ham yaxshi
yo‘lga qo‘yilgan.
Tojiklar chorvachilik bilan ham shuglullangan. Tojikiston
Respublikasining barcha hududlari, ayniqsa, tog‘ yon bag‘irlarida
chorvachilik yaxshi rivojlangan: qoramol, qo‘y, echki, parranda va
yilqi boqiladi. 0 4 - o ‘lan ko‘karishi bilan chorva mollari yaylov va
o41oqlarga olib chiqib ketilgan. Chorvador tojiklaming xotin-qizlari
106
birgalashib, navbatma-navbat sigir boqib, kuvi pishirgan. Kuvidan
yog‘ va qurut tayyorlangan. Kuvi tojiklarda har xil ko‘rinishda
bo‘lgan: guppi, tugl, kul (chagdek).
Aholi o ‘rtasida keng tarqalgan hunarlardan eng qadimiysi
yigiruvchilik va to ‘quvchilik hisoblangan. Paxta tolasi va qo‘y junidan
ip yigirib, gazlama to‘qilgan. T o‘qish uchun urchuq va charx
ishlatilgan. B o‘z gazlamani asosan, erkaklar to ‘qigan. Har bir
xonadonning ayoli o ‘z oila a'zolari uchun zarur kiyim-kechaklar va
do‘ppini o ‘zi tikkan.
Kulolchilik bilan shug‘ullanuvchi hunarmandlami deyarli har bir
qishloqda uchratish mumkin boMgan. Ular qishloq aholisi uchun zarur
xilma-xil idish-tovoqlar yasagan. Ayniqsa, X o‘jand, G ‘ijduvon va
Farg‘ona vodiysining boshqa shahar hamda yirik qishloqlarida
yashayotgan kulolchilik mahsulotlariga talab doimo yuqori boMgan.
Gazlama to‘qish bilan dong chiqargan shahar va qishloqlar ham
bor edi. Masalan, Qoratog‘ning shoyi va alachasi, X o‘jandning ipak
gazlamasi, 0 ‘ratepaning ragza movuti anchagina mashhur edi.
Madan qazib olish, oltin izlash va metall quyish bilan
shug'ullanuvchi kosiblar ham kam emas edi. Temirchi, taqachi,
ko‘nchi, bo‘yoqchi, yamoqchi va boshqa hunar egalarining soni
ko‘pchilikni tashkil qilar edi.
Tojiklar tomonidan qadimdan ardoqlanib kelinayotgan nafis
hunar turlaridan biri naqqoshlik va zargarlik hisoblanadi. Naqqoshlik
san'atining xilma-xil turlari rivojlanib kelgan. Ganch va yog‘och
o ‘ymakorligi, terrakot (kuydirilgan sarg‘ish-qizil loylar) ishlash, xalq
kashtachiligi keng tarqalgan amaliy san'at turlari edi. 0 ‘z o ‘mida
shuni qayd etish kerakki, tojik ayollari kashta tikish hunarini
mukapmmal egallagan edi. Xususan, Samarqand va Buxoroda tojik
kashtachilarining mahoratiga teng keladigani bo‘lmagan. Buxoro
amiri saroyida baxmalga zar tikish bilan mashhur boMgan bir guruh
zargarlar ishlagan. Zarbof to‘n va do ‘ppi tikishning xilma-xil usullari
qo‘llanilgan.
So‘zana, atlas va duxoba ko‘rpa, har xil xalta, ko‘ylak, belbog4,
salla hamda boshqa uy-ro‘zg‘or va marosim kiyimlari chiroyli, rang
barang gul hamda kashtalar bilan bezatilgan. Kelinchaklar yuziga
tutiladigan nafis parda - ro‘yiband, shuningdek, uchburchak shakldagi
guldor tumorchalar o ‘zining nafisligi va go‘zalligi bilan ajralib turadi.
Turli bino va im oratlam ing ustuni, shipi ham da peshtoqlaridagi
islimiy va girix naqshlar har qanday insonning e'tiborini o ‘ziga tortadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
