Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

halqali k o‘ylak
deb atalgan. Azador 
ayollar gulsiz ko ‘k ko ‘ylak kiygan.
Qoraqalpoq ayollarining bosh kiyimlari boshqa xalqlamikidan 
yaqqol ajralib turadi. Ayniqsa, kimishek va savkali deb ataladigan 
bosh kiyimlari juda ham mashhur. Qiz yashaydigan xonadonning 
hammasida albatta, kimishek tikilgan. Uni qizning o ‘zi tikkan va 
ovulga kuyov kelgan kuni kiygan. Kimishekni kuyov ovulidan kelgan 
ayollardan biri qizning bo‘yniga solib qo‘yadi. Chunki, kimishekda 
boshda kiyish uchun maxsus teshigi bo‘lgan. Kimishekning old tarafi 
qizil movutdan uch burchak shaklda, orqa kuyrikshasi esa Buxoro 
shoyisidan popukdor qilib, har xil rangdagi ju n ipdan to ‘qiladi. 
Yonlarida quloqchinlari bo‘lib, old tarafida peshonaga tushib 
turadigan jiga (peshona) bo‘lib, orqasidan uzun guldor “kokil” osilib 
turadi. Ayollar boshlariga “jegde” deb ataladigan chopon yopinib 
yuradi. Qoraqalpoq kiyimlarining yana bir o ‘ziga xos jihatlaridan biri
- jengsedir. Bunday yenglar ko‘pincha qizil guldor matodan alohida 
maxsus tayyorlanadi, so ‘ngra to ‘n yoki choponga tikiladi.
Taomlari
Qoraqalpoqlarda nonning har xil turlari tayyorlangan: 
b ug‘doy non (shurek), j o ‘xori (zog‘ora) non, qotirma non, gulshe 
(kumesh), ya'ni qo‘r non (qo‘rda pishirilgan). Qoraqalpoqlar nonni 
q o ‘rda, qozonda va tandirda pishirgan. Tandiming og‘zi yuqoriga 
qaratib qurilgan.
101

---

Suyuq taom lam ing turli xillari tayyorlangan. M asalan, tuyilgan 
arpa, bug4doy va j o 4xori donidan jarm a pishirilgan. Shuningdek, 
jo ‘xori go‘ja, so ‘k oshi (so4kni a w a lo , suvaa pishirib olib, so ‘ngra 
yog4da qovuriladi). Tansiq taom laridan shirguruch, shavla va palov 
tayyorlash keng tarqalgan. Sut va sut m ahsulotlarini k o 4p iste'mol 
qilinadi: qatiq, sariyog4, ayron, qurut, yozda esa chalop tayyorlanadi. 
Ular qo4y, qoramol va parranda go4shtini tanovul qiladi. Qovurdoq, 
kabob, burek (varaqaga o 4xshagan), buyrak va yurakdan jarkop, 
qovoqdan esa turli taom lar tayyorlanadi, qovundan esa qoqi qilinadi.
Elshunos U. Shalekenov (44Уш ай сауыным, уш ай кауыным, 
уш ай кабагым, уш ай шабагым”), 44Uch оу sut, uch оу qovun, uch 
оу oshqovoq, uch oy baliq” degan qoraqalpoq xalq matalini keltirish 
asnosida ta'kidlaganidek, ushbu matalda o 4ziga to 4q oilalar uchun 
go4sht shunchaki kundalik ovqat hisoblangan bo 4Isa, bir vaqtda g o 4sht 
topib yeyish imkoni bo'lm agan mehnatkash oilalam ing ovqatlanish 
tartibi yaqqol aks etgan. Badavlat oilalar kuniga uch-to4rt m arta 
go4shtli taom lam i iste'mol qilgan bo4Isa, kam bag4allar esa kuniga nari 
borsa, bir mahal issiq ovqat bilan cheklangan, sigir yoki echkisi 
yo4qligidan sutli ovqat yeya olmay, asosan, jo 4xori, tariq va y o w o y i 
“shirin” o 4simligidan tayyorlangan bo4tqa iste'mol qilishga majbur 
bo4lgan.