|
Kandakorlik.
M etall buyum larga b o ‘rtm a usulda ishlov berish
hunari ajdodlarim izning qadimiy amaliy san'at turlariga kiradi.
Qadim gi va ilk o ‘rta asrlarda asosan, xallangan kumush buyumlarga
b o lrtm a naqsh solingan. M ilodiy III—VIII asrlarda kandakorlik
chinakam iga rivojlana boshlaydi. Q izil misdan ko ‘za, degcha, idish,
sariq mis ham da jezdan oyna, shamdon, oq mis brinchdan piyola,
k o ‘za va kir to g ‘oralar tayyorlangan.
XI asr o ‘rtalariga kelib mis va uning qotishmasidan turfa xi>
buyum lar - to ‘g ‘ri to ‘rt burchakli barkashlar, qom i yumaloq, b o‘yni
naqshdor ko‘zalar, yarim doira paymonlar, xovonchalar, siyohdonlar
va brinch ko‘zalar tayyorlangan. Shuningdek, yozuvli naqshlar keng
miqyosda qo‘llana boshlangan.
Zeb-ziynat buyum lari badavlat xonadonlar, xon, amir, sulton, bek
va hokim lam ing saroylari ham da uylarining ichida o ‘zining tanholigi
va m o‘l-ko‘lligi bilan ham isha kishilami hayratga solib kelgan. Ispai
elchisi Rui Gonsales de Klavixonning Samarqanddagi Am ir Tem ur
saroyidagi sayohat kundaligi (1404-yil)da Sohibqiron saroyining
ichida
ko ‘rganlarini
quyidagicha
tasvirlaydi:
“ Darvozaning
ro ‘parasida chodir o ‘rtasida javonga o ‘xshash kichik bir sandi
q o ‘yilgan, unda kumush hamda boshqa idishlar saqlanardi. Sandiq
oltindan yasalgan bo ‘lib,
sirkor va boshqa bo‘yoqlar bilan
sayqallangan. Balandligi odam ko ‘kragidan keladigan sandiqning usti
silliq, gardishi m ayda tishli kunguralar bilan bezalgan. Kunguralari
64
-noviy va oq sirli ranglar bilan bo‘yalib, marvarid va qimmatbaho
toshlar qadalgan. Sirtining bir joyiga marvarid va toshlar oralig‘iga
vciraroq tusda, mayda yong‘oq hajmida dum-dumaloq bir don
.rrnatilgan. Sandiqning kichik eshikchasi bor, ichida chinni piyolalar
>aqlanadi. Ustida zumrad va marvaridlar qadalgan oltita tilla kuvacha
airibdi. Shuningdek, durli noyob tosh donalari bilan bezatilgan oltita
Jumaloq oltin piyola ham qo‘yilgan.
Ushbu sandiq yonida balandligi bir qarich keladigan kichik oltin
xontaxta turardi. Xontaxta ham (qimmatbaho) toshlar va yirik
mavaridlar bilan bezatilgan. Uning ust tarafiga jozibali rangda,
taxtaday silliq zumrad o ‘yib o ‘matilgan. Zumradning uzunligi qariyb
to‘rt qarich, eni bir yarim qarich bo‘lib, butun xotaxta sirtini kesib
o ‘tgan. Ushbu xontaxta qarshisida eman daraxti shaklidagi “oltin
daraxt” turibdi”.
0 ‘zbeklar hunarmandchiligi va amaliy san'atining qadimiyligi,
rang-barangligi hamda rivojlanish bosqichlari jihatidan unga teng
keladigan xalq bo‘lmasa kerak. 0 ‘zbek amaliy san'ati Sharq
.lamlakatlari tarixida shubhasiz, oldingi saflarning birida turadi.. U
nihoyatda chuqur ildiz otgan va bir necha ming yiliiklarga borib
taqaladi.
Farg‘ona,
Buxoro
va
Samarqand
kzmdakorligida
me'morchilik obidalarining tasvirlari aks etgan bo‘lsa, Q o‘qon ustalari
afsonaviy parrandalar obrazini kandakorlik san'atiga olib kiradi.
Misgarlik ham kandakorlik san'ati an'analariga yaqin turadi.
••fisdan ishlangan buyumlar qadimdan o ‘zbek xonadonlarida o‘ziga
xos o ‘ringa bo‘lib, bunday san'at namunalari Buxoro, Qarshi,
Shahnsabz, Q o‘qon va Toshkent singari yirik hunarmandchilik
raarkazlarida keng miqyosda, har biri o ‘z milliy an'analariga mos
uslubda tayyorlangan.
Buxoroda asosan, choy idish, oftoba, chilimdon, dastsho'y, tufdon
va turli shakldagi oziq-ovqat saqlash buyumlari yasalgan. Ushbu
buyumlar “islimiy” hamda “chashmi bulbul”
naqshlar bilan
bezatilgan.
Qarshi
va
Shahrisabz
misgarlik
buyumlari
Buxoronikiga
Karaganda oddiyligi va bir xilligi bilan ajralib tursa, Toshkentda esa
kashkul, barkash, obdasta, satil, suv tashiydigan hamda ovqat
saqlanadigan idishlar, shuningdek, Q o‘qonda ham choy idish,
choynak, ko‘za, oftoba, lagan va dastsho‘ylar yasalgan.
65
Q urol-aslahalar ishlash san'ati ham ju d a qadimiy bo‘lib, o ‘z miiftiy
uslubini saqlab qolgan hunarlardan biridir. 0 ‘zbek ustalari tomonidan
tayyorlagan qinli hanjar va qilichlar, sovut, qalqon, dubulg‘a, yugan,
bo‘yin b o g ‘ich ham da oyboltalar naqsh bezaklariga boy nafis
buyum lar sirasiga kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
