|
B elbog\
Belni bog4lab yurish qadim dan qolgan odat bo‘lib,
M arkaziy Osiyo, shu jum ladan, 0 ‘zbekistonning turli hududlarida
o 4tkazilgan
arxeologik
qazilm alar
vaqtida
topilgan
xilma-xil
yodgorliklar ushbu fikrimizning yorqin dalili b o ‘la oladi. U lar orasida
devorga solingan rasm larda belini b o g ‘lagan erkaklar tasviri k o ‘p
uchraydi. Ajdodlarim iz juda qadim zam onlardan boshlab o ‘zlarining
ishga va xizm atga tayyor ekanliklarini shu tariqa izhor qilgan bo‘lsalar
kerak. H ozirda ham biron-bir to ‘y yoki m arosim o ‘tkazilayotgan
bo‘lsa, qarindosh-urug‘lar, yoru-birodarlar va qo ‘ni-q o‘shnilar: “ E
to‘y bo ‘lsin, belimizni mahkam bog‘lab xizm at qilam iz”, deydi. U stoz
shogirdiga mustaqil ish boshlashga fotiha berayotganida ham uning
beliga belbog‘ bog‘lagan, saroy ahillari esa xizm atda yurganida kam ar
taqqan. Xon, amir, sulton va hokimlar to ‘ni ustidan kam ar
bog‘lamaganlar,
ammo
ulam ing
xizmatida
b o ‘lgan
saroy
amaldorlarining hammasi kamar taqishi shart bo‘lgan.
Belbog‘ vaziyatga qarab turlicha bog‘langan. Odam lar asosan,
to ‘n yoki chopon ish qilayotganda xalaqit bermasligi uchun belbog‘
bilan mahkam bog‘langan. Agarda chopon ustidan to ‘n kiyilgan
boMsa, belbog4 ichdan, chopon ustidan, to ‘n yoki chopon o ‘zi
kiyilganida esa yaktak ustidan belbog1 bog‘langan. B elbog‘ning turi
va nomi ham har xil bo‘lgan: chorsi, qiyiqcha, m ayonband, q o ‘sha-
ars futa va hokazo. Bulardan eng ko‘p tarqalgan chorsi belbog4
80
bo‘lib, u kvadrat shaklida guldor va naqshdor qilib tikilgan. Futa juda
uzun bo‘lib, belga bir necha marta o‘rab bog‘langan. Ayrim hollarda
futa ustidan chorsi ham bog* lab yurilgan. Hatto bir yo*la bir nechta
belbog* bog‘lash hollari ham ko*p uchraydi.
BeIbog‘ bog‘lash bilan urf-odatlar ham ko*p. Masalan, nikoh kuni
kuyovning beliga chorsi belbog* bog*langan, ertasi kuni, ya'ni “kelin
salom” vaqtida u yechilgan, yaqin kishi qazo qilganda ham to‘n
ustidan belbog* bog‘langan.
0 ‘z o ‘rnida shuni ham qayd etish kerakki, belbog* faqat chopon
yoki
to*n, shuningdek,
yaktak ochilib
ketmasligi
uchungina
bog*lanmagan. U juda ko*p va xilma-xil maqsadlarda ishlatilgan.
Belbog* o ‘ramlariga pul, nosqovoq va turli mayda-chuyda kerakli
narsalar solib yurilgan. Belbog* yo ‘lda sochiq, joynam oz va dasturxon
o ‘m ida ishlatilgan, sovuq kezlarda esa boshga o ‘ralgan.
Bora-bora sodda bichimdagi liboslar o ‘mini murakkab bichimli
liboslar egallay boshlagan va kiyimlardagi aw alg i uyg‘unlik
yo‘qolgan. Mazkur yangiliklar tarixan hayot tarzining o ‘zgarishi va
ommaviy sanoat ishlab chiqarishning hunarmandchilikdan ustunligi
tufayli kelib chiqqan. Shu bilan birga, qadimdan iqlim va ijtimoiy
hayot sharoitlarini o*zida aks ettirgan milliy kiyimlaming shakllari
ham
o ‘zgarib
bordi.
Milliy
bichimdagi
kiyimlar qomatning
nisbatlariga yaqinlashdi, ayollaming ko‘ylaklari torayib va kattalashib
bordi, koketkali va qaytarma yoqali ko*ylaklar keng tarqaldi. Yosh
yigitlar va o ‘rta yoshli erkaklarga Yevropa bichimida tikilgan
kiyimlami kiyish rasm bo‘ldi va faqatgina keksalar orasidagina milliy
kiyimlar saqlanib qoldi yoki marosimiy kiyimlarga aylandi. Eng
muhimi, milliy kiyimlar tarkibiga ko‘ra soddaroq va chiroyliroq bo‘lib
bordi.
XX
asm ing 20-30-yillarida kiyimlarga Yevropa bichimlarining
kirib kelishi milliy ko*ylakni shim bilan, ayollar ko‘ylagini esa nimcha
bilan kiyilishiga olib kelgan bo*lsa, 40-50-yillarga kelganda esa,
erkaklar kiyimini to*g‘ri yelkali qomatga moslangan pidjak va keng
shimlar tashkil etdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin rahbarlar, ziyolilar
va xizmatchilar orasida harbiy kiyimlar: french yoki gimnastyorka,
qora yoki ko‘k rangdagi movutdan tikilgan galife shimlami qora yoki
jigarrang etik bilan kiyish boshlandi. Yozda yengil kitel va qattiq
matodan tikilgan shim etik ichiga tiqib kiyiladigan bo‘ldi.
60-yillardan
0 ‘zbekistonda
ilk
bor
kiyim
andozalarini
rejalashtirish boshlandi, natijada fabrikada tikilgan yangi bichimdagi
kostyum -shim lar kirib keldi. U shbu davrda m intaqada erkaklar
kostyum -shim lam i m illiy bichim da, oldi v a yoqasi kashtali ko‘ylaklar
bilan kiyilgan b o 'lsa, 70- yillarda esa yoshlar orasida pastki qismi
keng
qilib
tikilgan
klyosh
shim lam i
yoqalari
keng,
havo
o ‘tkazm aydigan neylon k o ‘ylaklar bilan kiyish keng tus oldi va bunga
q o ‘shim cha ravishda q o ‘lga soat taqish urfga aylandi.
80-yillarga kelib tanaga yopishib turuvchi ju n va jinsi shimlar
ham da yoqasi birm uncha kichkina b o ‘lgan paxtali va trikotaj
k o ‘ylaklar kiyish boshlandi. Yoshlar, ayniqsa, o ‘quvchilar orasida oq
ko ‘ylak va qora shim kiyish om m alashdi. Q ishda esa erkaklar
fabrikalarda tayyorlangan palto va plashchlar, boshga telpak kiyib,
b o ‘yinga sh arf o ‘rash keng tarqaldi. Oyoq kiyim larida yangiliklar
ko ‘zga tashlanib, fabrikada ishlab chiqarilgan paypoq va poyafzallar
kiyish boshlandi.
90-yillam ing boshlarida yoshlar o ‘rtasida G ‘arb m am lakatlarida
ishlab chiqarilgan krossovkalam i kiyish om malashdi va mahalliy
poyafzal fabrikalarida ham ushbu turdagi oyoq kiyim larini ishlab
chiqarish y o ‘Iga qo ‘yildi. Bolalar kiyimlari ham kattalam ikiday
davrga qarab o ‘zgarib bordi. Asta-sekin kiyim lam ing vazifasi ham
o ‘zgardi va ayrim kasb egalari (ishchilar, shifokorlar, sotuvchilar,
sartaroshlar, o ‘qituvchilar kiyimlari va boshqalar) bilan b og‘liq holda
maxsus kiyimlar shakllandi.
Mustaqillikdan so‘ng milliy an'ana va rasm -rusum lar hamda
milliy liboslarga bo‘lgan e'tibor kuchaydi. Ayniqsa, ayollar milliy
matolar hisoblangan shoyi, atlas, adras va baxm allardan tikilgan
kiyimlami kiya boshladilar. 0 ‘zbek modelerlarining ishlarida etnik
xususiyatlar o ‘z uyg‘unligini topmoqda va Respublika m iqyosida
o ‘tkaziladigan turli tantana va sayillar, bayram lar ham da oilaviy
marosimlarda milliy rusum da kiyinish ommalashmoqda.
Umum an olganda, XX asming oxiriga kelib o ‘zbeklar orasida
davr talabi va kishilaming didiga mos keladigan kiyim lam i kiyish
ommalashib, milliy kiyimlarda quyidagi o ‘zgarishlam i kuzatish
mumkin bo ‘ldi: shaharlarda deyarli barcha yoshlardagi erkaklar
asosan, yevropacha kiyinishga o‘tdi. Faqatgina erkaklar d o ‘ppisi va
keksalam ing chopon, yaktak va sallalari bilan milliy xususiyatlar
saqianib qoldi, xolos.
J82
Hozirgi zamon kiyimlarida yevropacha uslubda bo‘lsa-da, milliy
an'analaming davomiyligi saqlanib qolmoqda. Macalan, shahar va
qishloqdagi ayollar zamonaviy ko‘ylaklami an'anaviy xonatlaslardan
tikib kiymoqda, erkaklarning do‘ppisi va choponi esa an'anaviy ustki
kiyimga aylandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
