Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi

Transporti. Transportida eng ahamiyatli tarmoqlardan biri temir yo’l transporti bo’lib, dastlabki yillar Krasnovodskdan 19 asr 80-yillarda Samarqandgacha o’tkazilgan Urushdan oldingi yillarda Mari - Kushka, urushdan keyin esa Chorjo’y-Qung’irot yo’llari qurildi. Bu yo’l 70-yillar Markaziylarida Qozog’istonning Beynovigacha olib borildi va Turkmaniston eng qisqa masofada sobiq ittifoqning markaziy rayonlarigacha chiqish imkoniga ega bo’ldi. Yaqinda Turkmanistonda respublikaning shimolini janub bilan tutashtiruvchi (o’zunligi 540km) Transqoraqum temiryo’li Ashgabad-Qoraqum-Doshhovuz foydalanishga topshirildi. Shu temiryo’l bo’ylab avtomobil yo’li qurilmoqda. Hozirgi vaqtda temir yo’llar uzunligi 2,15 ming km ni tashkil qiladi.
Avtomobil transporti avvalo murakkab qurg’oqchil tabiiy sharoiti tufayli nisbatan sust rivojlangan edi. Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo’llari uzunligi 13,6 ming km, jumladan, qattiq qoplamali yo’llar uzunligi 11,6 ming km. Umumiy yuk aylanmasida uning salmog’i atigi 2,7% ni tashkil etadi. (Markaziy Osiyo respublikalarida eng past ko’rsatkich). Hozirgida mamlakatda yangi yo’nalishda qurishda va mavjud yullarni rekonstruktsiya qilishga “Turkman avtomobil yo’llari” davlat kontserni tomonidan muhim ishlar amalga oshirilmoqda. Masalan, chet ellik xamkorlar bilan birgalikda Ashxabod-Turkmanboshi (585 km) rekonstruktsiya qilin-moqda, Qoraqum cho’li orqali Ashxabod-Qoraqum-Toshhovuz (540 km), Ashxabod-Mari-Turkmanobod (600 km) avtomobil yo’lilari qurilmoqda. Shuningdek uzoq bo’lmagan masofalardagi Geoktepa-Baxarden, Baxarden-Bami, Bolxonobod-Serdar, Atamurat-Imamnazar avtomobil yo’lilari qurilmoqda. “Turkman avtomobil yo’llari” davlat kontserni ishchilari jahonga mashhur “Katerpillar”, “Komatsu”, “MAZ”, “KamAZ” firmalari tomonidan ishlab chiqarilgan yo’l qurulish texnikalariga ega bo’ldi.
Turkmanistonda umumiy yuk aylanmasiga ko’ra eng yirik tarmoq quvur transporti bo’lib, bunda uning hissasi 80 % dan ortiqdir. Neft va gaz quvurlari, jumladan, Vishka-Turkmanboshi, Cheleken-Turkmanboshi neft quvurlari mavjud. Pokiston poytaxti Islomobodda “Transavg’on” gaz quvur yo’lini barpo etish bo’yicha muzokaralari olib borilmoqda.
Dengiz transporti Kaspiy havzasidagina ahamiyatli bo’lib, respublika yuk aylanmasida uning xisasi 1,0 % ga to’g’ri keladi. Asosiy dengiz porti–Turkmanboshi. Turkmanboshi–Boku, Bekdash–Boku yo’nalishi bo’yicha temir yo’lli dengiz paromi mavjud. Amudaryo va Qoraqum kanalida ham kema qatnaydi.
Tashqi iqtisodiy aloqalar–tobora rivojlanib va mustaqillanib bormoqda. Uning asosiy hamkorlari bo’lib tobora jahonning rivojlangan va qo’shni mamlakatlari maydonga chiqmoqda.
Eksportga paxta tolasi, gaz, neft va neft mahsulotlari, elektr energiyasi, ayrim kimyo sanoati mahsulotlari ko’proq chiqarilmoqda.
Importi esa xilma - xil mashina va uskunalar, texnalogiya vositalari, metall, qog’oz, aholi iste’mol mahsulotlaridan iborat.