Markaziy bankning iqtisodiy va siyosiy mustaqilligi

markaziy bank- birinchi darajadagi asosiy davlat banki, davlat, xalq yoki milliy deb nomlanishidan qat'i nazar, har qanday mamlakatning asosiy emitent, pul instituti.
Markaziy banklar alohida o'rin tutib, mamlakatning butun kredit tizimini asosiy muvofiqlashtiruvchi va tartibga soluvchi organ rolini bajaradi va xo'jalik boshqaruvining davlat organlari sifatida ishlaydi.
Bunga asoslanib, markaziy banklar quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradilar:
· Banknotlarning monopoliya chiqarish;
· Banklar banki hisoblanadi; banklar faoliyatini nazorat qilish;
· Davlat bankiri;
· Pul-kredit tartibga solishni amalga oshirish;
· Hisob-kitoblarni amalga oshirish.
Markaziy bankning emitent funksiyasi eng qadimgi va eng muhim funksiyalaridan biridir. Markaziy banklarga davlat vakili sifatida faqat banknotlarga nisbatan emissiya monopoliyasi qonuniy ravishda berilgan, ya’ni milliy kredit puli, ular odatda qarz majburiyatlarini to'lashning yakuniy vositasi sifatida qabul qilinadi. Milliy valyuta emissiyasi bo'yicha monopoliya Markaziy bankka kredit tashkilotlarining likvidligini nazorat qilish imkonini beradi.
Markaziy bankning asosiy mijozlari tijorat banklari bo'lib, iqtisodiyot va markaziy bank o'rtasida vositachi vazifasini bajaradi. Markaziy bank tijorat banklarining bo‘sh pul mablag‘larini, ya’ni ularning naqd pul zaxiralarini saqlaydi. Tarixan bu zahiralar tijorat banklari tomonidan omonatlarni qaytarish uchun kafolat fondi sifatida markaziy bankka joylashtirilgan.
Markaziy bank milliy kredit tizimida talab qilinadigan standartlashtirish va professionallik darajasini saqlab, nazorat qiladi.
Hukumat banki sifatida markaziy bank davlat iqtisodiy dasturlarini qo'llab-quvvatlashi va davlat qimmatli qog'ozlarini joylashtirishi, kreditlar berish va hukumat uchun hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirishi kerak.
Hukumat nomidan markaziy bank valyuta va oltin zahiralarini tartibga soladi hamda hukumatning valyuta va valyuta zaxiralarining an’anaviy saqlovchisi hisoblanadi. U xalqaro hisob-kitoblarni, toʻlov balanslarini tartibga soladi, ssuda kapitali va oltinning jahon bozori operatsiyalarida ishtirok etadi. Markaziy bank odatda xalqaro va mintaqaviy valyuta tashkilotlarida o'z mamlakatini vakil qiladi.
Markaziy bankning barcha funktsiyalari bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Markaziy bank davlat va banklarni kreditlashda bir vaqtning o'zida muomalaning kredit vositalarini yaratadi, davlat majburiyatlarini chiqaradi va qaytaradi va kredit foizlari darajasiga ta'sir qiladi.
Markaziy bankning nomdagi funktsiyalari quyidagi asosiy funktsiyalarga qisqartirilishi mumkin: tartibga solish, nazorat va axborot tadqiqotlari.
Tartibga solish funktsiyasi quyidagilarni o'z ichiga oladi: muomaladagi pul massasini tartibga solish. Bunga naqd va naqd pulsiz muomalalarni qisqartirish yoki kengaytirish hamda diskont siyosatini, minimal zaxiralar siyosatini, ochiq bozor va valyuta siyosatini amalga oshirish orqali erishiladi.
Nazorat funktsiyasi tartibga solish bilan chambarchas bog'liq. Markaziy bank, masalan, minimal zaxiralar siyosatini yoki qayta diskontlashni amalga oshirishda ma'lum bir bankning holati to'g'risida keng ma'lumot oladi. Nazorat funktsiyasi bank tizimining sifat tarkibiga qo'yiladigan muayyan talablarni, ya'ni kredit tashkilotlarini milliy bank bozoriga qabul qilish tartibini o'z ichiga oladi. Bu shuningdek, iqtisodiy koeffitsientlar majmuasini, kredit tashkilotlari uchun zarur bo'lgan standartlarni ishlab chiqish va ular ustidan nazoratni o'z ichiga oladi.
Barcha markaziy banklar o'ziga xos xususiyatlarga ega axborot va tadqiqot funktsiyasi, ya’ni ilmiy-tadqiqot, axborot-statistik markazning funksiyasi. Ko'pgina mamlakatlarda bu funktsiya qonun hujjatlarida qayd etilgan.
Markaziy bank o'z funktsiyalarini bank operatsiyalari orqali amalga oshiradi - passiv va faol.
Operatsiyalar passiv deb ataladi, ular yordamida bank resurslari shakllanadi, faol- bank resurslarini joylashtirish operatsiyalari.
Passiv operatsiyalar:
· Emissiya;
· Kredit tashkilotlarining naqd pul zahiralarini saqlash;
· Mamlakatning rasmiy oltin-valyuta zaxiralarini saqlash;
· tijorat banklarining majburiy zaxiralari;
· Davlat organlari va byudjet hisoblarini yuritish;
· Hisob-kitoblardagi hisoblar;
· xorijiy banklarning hisobvaraqlari;
· Bank kapitali va zahiralari.
Faol operatsiyalar:
· sotib olish qimmatbaho metallar va chet el valyutasi;
· xorijiy banklarning hisobvaraqlaridagi, depozitlaridagi mablag‘lar;
· Kassadagi naqd pul;
· tijorat banklariga kreditlar berish;
· Davlatga berilgan kreditlar;
· Davlat qimmatli qog'ozlarini sotib olish;
· Davlat tomonidan moliyalashtirish;
· Bank mablag'lari.
Markaziy banklar va ularning faoliyati asoslari. - tushuncha va turlari. “Markaziy banklar va ular faoliyati asoslari” turkumining tasnifi va xususiyatlari. 2017, 2018 yil.
Har bir shtatda banknotlarni monopoliyaga chiqarish, pul muomalasini tartibga solish, kredit tashkilotlari faoliyatini nazorat qilish, rasmiy oltin-valyuta zaxiralarini saqlash huquqiga ega bo'lgan iqtisodiyotni davlat pul-kredit tartibga solish organi - Markaziy bank mavjud.
V turli mamlakatlar Markaziy banklarni turli yo'llar bilan chaqirish mumkin: davlat, milliy, xalq va boshqalar. Bir qator mamlakatlarda bunday banklar to'g'ridan-to'g'ri parlamentga yoki mamlakat qonun chiqaruvchi organi tomonidan tuzilgan maxsus bank komissiyasiga hisobot beradi.
Bu organ mustaqil bo'lishi kerak, ba'zan hukumat harakatlariga ma'lum bir muvozanat vazifasini o'taydi, lekin Markaziy bankning mustaqilligi ham o'zining ob'ektiv chegaralariga ega bo'lishi kerak, chunki jamiyatni boshqarish tizimi bilan tub ziddiyatlarning chuqurlashishi, bu jarayonni qiyinlashtirishi mumkin. mamlakatni boshqaradi.
G'arb adabiyotida Markaziy bank faoliyati atrofidagi qarama-qarshiliklar sehrli to'rtburchak nomini oldi. Burchaklar: iqtisodiy o'sish, bandlik muammosi, pul tannarxi va mamlakat to'lov balansi.
Markaziy banklar, qoida tariqasida, yuridik jihatdan mustaqildir va ular faoliyati davlatning o‘zi va iqtisodiyot tarmoqlari manfaatlariga qisman daxldor bo‘lsa-da, davlatga to‘liq bo‘ysunmasligi kerak. Markaziy bankning mustaqilligi masalalari davlat moliyasi va bank resurslarini farqlash zarurati bilan bog'liq holda prinsipial ahamiyatga ega, ya'ni. hukumatlarning ushbu banklar mablag'laridan foydalanish huquqlarini cheklash. O'z vazifalarini amalga oshirish uchun Markaziy bank pul-kredit siyosatini amalga oshiradigan keng ko'lamli iqtisodiy vositalardan foydalanadi.
Pul tizimini tashkil etishning asosiy qoidalari zamonaviy Rossiya Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida belgilangan. Rossiya Federatsiyasi qonunchiligida Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki yuridik shaxs, alohida maqomga ega bo'lgan federal mulk sub'ekti hisoblanadi. Bu o'z daromadlari hisobidan faoliyat yuritadigan iqtisodiy mustaqil muassasa. Rossiya Banki davlatning majburiyatlari uchun javobgar emas, xuddi davlat bankning majburiyatlari uchun javobgar emas. Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki quyidagi funktsiyalarni bajaradi:
1. Yagona davlat va pul-kredit siyosatini ishlab chiqadi va amalga oshiradi.
2. Pul muomalasini tartibga soladi.
3. Naqd pul chiqarishda monopolist hisoblanadi.
4. Kredit munosabatlarini tashkil qiladi.
5. Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki mamlakatning hisob-kitob markazi hisoblanadi.
6. Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki valyutani tartibga solish organi hisoblanadi.
7. Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki barcha banklar va kredit tashkilotlari uchun buxgalteriya hisobi va ustuvorlik qoidalarini, operatsiyalarni amalga oshirish tartibini belgilaydi. U banklar, kredit tashkilotlari va auditorlik tashkilotlarining bank auditini o‘tkazuvchi faoliyatini litsenziyalaydi, banklar va kredit tashkilotlarining qimmatli qog‘ozlari chiqarilishini ro‘yxatga oladi, ular tomonidan chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar reestrini yuritadi.
Rossiya banki quyidagi vositalar va usullardan foydalanadi:
1. Amalga oshirilgan operatsiyalar uchun foiz stavkalarini aniqlash.
2. Kredit tashkilotlarining mablag'larini depozitga qo'yish bo'yicha zahira talablarini belgilash.
3. Ochiq bozorda operatsiyalarni amalga oshirish.
4. Bankni qayta moliyalashtirish va kreditlash.
5. Valyuta investitsiyalarini amalga oshirish.
6. Narxlar bo'yicha maqsadlarni belgilash.
7. Kredit cheklovlarini joriy etish.
Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki har xil turdagi operatsiyalarning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda bir yoki bir nechta rasmiy foiz stavkalarini belgilashi yoki rasmiy foiz stavkasini belgilamasdan foiz siyosatini olib borishi mumkin.
Qayta moliyalash tizimi Rossiya banklari va boshqa kredit tashkilotlariga kredit berishdan iborat muddatlari va limit tomonidan ajratilgan chegaralar doirasida.
Yaxshi ishingizni bilimlar bazasiga yuborish oddiy. Quyidagi shakldan foydalaning
Talabalar, aspirantlar, bilimlar bazasidan o‘z o‘qishlarida va ishlarida foydalanayotgan yosh olimlar sizdan juda minnatdor bo‘ladi.
E'lon qilingan http://www.allbest.ru/
E'lon qilingan http://www.allbest.ru/
GUMANITALAR UNIVERSITETI
Mavzu: Markaziy banklar va ularning faoliyati asoslari
Element: Pul, kredit, banklar.
Ekaterinburg
Kirish
Xulosa
Kirish
Markaziy bank birinchi darajali asosiy davlat banki, davlat, xalq yoki milliy deb atalishidan qat'i nazar, har qanday mamlakatning asosiy emitent, pul instituti hisoblanadi. Markaziy bankning diskont stavkasi
Markaziy banklar alohida o'rin tutib, mamlakatning butun kredit tizimining asosiy muvofiqlashtiruvchi va tartibga soluvchi organi rolini bajaradilar, ular xo'jalik boshqaruvining davlat organlari sifatida ishlaydi.
Markaziy banklar bank tizimining tartibga soluvchi bo'g'inidir, shuning uchun ularning faoliyati pul muomalasini mustahkamlash, milliy pul birligi va uning xorijiy valyutalarga nisbatan ayirboshlash kursining barqarorligini himoya qilish va ta'minlash bilan bog'liq: mamlakat bank tizimini rivojlantirish va mustahkamlash: samarali va uzluksiz hisob-kitoblar.
An'anaga ko'ra, markaziy bank beshta asosiy maqsadga ega. Markaziy bank quyidagilarga chaqiriladi:
* mamlakatning emissiya markazi, ya'ni. banknotlarni chiqarish monopol huquqidan foydalanish;
* banklar banki, ya'ni. tijorat va sanoat mijozlari bilan emas, balki asosan ma'lum bir mamlakat banklari bilan operatsiyalarni amalga oshirish: ularning miqdori qonun bilan belgilangan naqd pul zaxiralarini saqlash, ularga kreditlar berish (oxirgi instansiya kreditor), nazoratni amalga oshirish, milliy kredit tizimida standartlashtirish va professionallikning zarur darajasi;
* hukumat bankiri, buning uchun u davlat iqtisodiy dasturlarini qo'llab-quvvatlashi va davlat qimmatli qog'ozlarini joylashtirishi kerak; davlat uchun kreditlar berish va hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirish, oltin-valyuta zaxiralarini saqlash (rasmiy) ;
* o'zaro talablar va majburiyatlarni (kliring) hisob-kitob qilish asosida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirishda mamlakatdagi boshqa banklar o'rtasida vositachi bo'lgan mamlakatning asosiy hisob-kitob markazi;
* iqtisodiyotni pul-kredit usullari bilan tartibga soluvchi organ.
Mamlakat bank tizimining faoliyatida markaziy bankning nazorat xususiyati muhim rol o'ynaydi.
Beshta vazifani hal qilishda markaziy bank uchta asosiy funktsiyani bajaradi: tartibga solish, monitoring va axborot-tadqiqot.
Bank tizimining samarali faoliyat yuritishi bozor munosabatlari rivojlanishining zarur sharti bo‘lib, u bank faoliyatini tartibga solishda markaziy bankning asosiy rolini xolisona belgilab beradi. Iqtisodiyotni pul-kredit tartibga solishning samarali shakllari va usullarini izlash pul-kredit tizimiga ega bo'lgan mamlakatlar tajribasini o'rganish va umumlashtirishni nazarda tutadi. bozor iqtisodiyoti... Ushbu mamlakatlarda amalga oshirilayotgan pul-kredit siyosati iqtisodiy siyosatning tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, makroiqtisodiy ta'sirni tartibga solish choralarini tezkorlik bilan moslashtirish, ularni tezkor va moslashuvchan qo'llab-quvvatlash bilan birlashtirish imkonini beradi.
1. Markaziy banklarning mohiyati va vazifalari
1.1 Markaziy banklarning tabiati
Kapitalizm rivojlanishining dastlabki bosqichlarida markaziy (emissiya) va tijorat banklari o'rtasida aniq farq yo'q edi. Markaziy banklar zamonaviy shaklda nisbatan yaqinda paydo bo'lgan. Tijorat banklari kapitalni to'plash uchun banknotlarni chiqarishga faol kirishdilar. Kredit tizimining rivojlanishi bilan bir necha yirik tijorat banklarida bank emissiyasini markazlashtirish jarayoni sodir bo'ldi. Ushbu jarayonning natijasi bitta bankka banknotlarni chiqarish bo'yicha monopol huquqning mustahkamlanishi bo'ldi. Dastlab, bunday bank emissiya yoki milliy deb ataldi, keyinchalik esa - kredit tizimidagi ustun mavqeiga mos keladigan markaziy.
Birinchi markaziy bank - Shvetsiya Riksbanki 1668 yilda feodalizmdan kapitalizmga o'tish davrida tuzilgan; 1694 yilda Angliya banki tashkil etildi, ammo ular banknotlarni chiqarishga mutlaq huquqqa ega emas edilar va ularning vazifalari zamonaviy markaziy banklarnikidan farq qilar edi - masalan, Angliya banki dastlab savdo va sanoatni moliyalashtirishi kerak edi, va Niderlandiya banki - ichki va tashqi savdo. Markaziy banklar zamonaviy shaklda 19-asrda paydo bo'lgan. Hozirgi vaqtda dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida markaziy banklar mavjud, ammo ular o'rtasida vatan davlatlarining siyosiy, moliyaviy va iqtisodiy rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda sezilarli farqlar mavjud.
Markaziy banklar yuridik shaxslar, alohida maqomga ega bo'lib, uning ajralib turadigan xususiyati bank mulkini davlat mulkidan ajratib qo'yishdir. Rasmiy ravishda bu mulk odatda joylashgan bo'lsa-da davlat mulki, markaziy bank uni egasi sifatida tasarruf etish huquqiga ega. Bu markaziy bankdan farq qiladi davlat banki, uning mulki to'liq davlat tomonidan nazorat qilinadi.
Rivojlangan mamlakatlar markaziy banklarining huquqiy maqomi huquqiy hujjatlarda mustahkamlangan: markaziy banklar to‘g‘risidagi qonunlar va ularning ustavlari, bank faoliyati to‘g‘risidagi qonunlar va kreditlash faoliyati, valyuta qonunchiligida. Qoida tariqasida, markaziy bank faoliyatini tartibga soluvchi asosiy huquqiy hujjat Markaziy bank to‘g‘risidagi qonun bo‘lib, uning tashkiliy-huquqiy maqomini, funksiyalarini, yuqori boshqaruv organlarini tayinlash tartibini, davlat va milliy bank tizimi bilan munosabatlarini belgilab beradi. Bu qonun mamlakatning emitent instituti sifatida markaziy bankning vakolatlarini belgilaydi.
Markaziy bank o'zida tijorat banki instituti va davlat organining xususiyatlarini o'zida birlashtirib, kredit tizimini tartibga solish bo'yicha ma'lum vakolatlarga ega.
Markaziy bank odatda shaklda tuziladi aktsiyadorlik jamiyati... Qoida tariqasida, uning poytaxti davlatga tegishli (Frantsiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Niderlandiya va Ispaniya). Agar davlat kapitalning faqat bir qismiga ega bo'lsa (Belgiya, Yaponiya) yoki markaziy bank aktsiyadorlari tijorat banklari (masalan, AQShda) va boshqa moliya institutlari (Italiya) bo'lsa ham, davlat boshqaruvni shakllantirishda etakchi rol o'ynaydi. markaziy bank organlari.
Markaziy bank Moliya vazirligining agenti va uning pul-kredit siyosatini yurituvchisi sifatida ishlaydi;
markaziy bank hukumatdan mustaqildir, bu unga hukumat bosimisiz pul-kredit siyosatini yuritishda avtonomiya beradi.
Biroq, aslida, bu modellar sof shaklda ishlamaydi. Ko'pgina mamlakatlarda ma'lum darajada mustaqillik bilan ijro etuvchi hokimiyat va markaziy bank o'rtasidagi o'zaro munosabatlar tamoyillari qo'llaniladigan oraliq model mavjud.
Faqat 5 ta davlat – AQSH, Germaniya, Shveytsariya, Shvetsiya va Gollandiya qonunchiligida markaziy banklarning bevosita parlamentlarga bo‘ysunishi ko‘zda tutilgan. Ko'pgina shtatlarda markaziy banklar g'aznachilik yoki moliya vazirligi oldida javobgardir.
Buyuk Britaniya, Frantsiya, Italiya, Yaponiya va boshqa rivojlangan mamlakatlarda moliya vazirliklari markaziy banklarga ko'rsatmalar berish huquqiga ega, ammo amalda bunday holatlar juda kam uchraydi. Qoidaga ko‘ra, hukumat, tadbirkorlar va bankirlar uyushmalari yig‘ilishlarida konsensusga erishiladi va Moliya vazirligi va Markaziy bank vakillarining qo‘shma bayonotlarini imzolashda o‘z aksini topadi.
Moliya vazirligi va Markaziy bank o‘rtasida kelishmovchiliklar yuzaga kelgan taqdirda, ularni faqat parlament qarori yoki hukumat qarori shaklida hal etishning ma’muriy yo‘li mumkin. Markaziy banklar to‘g‘ridan-to‘g‘ri parlamentlarga bo‘ysunadigan mamlakatlarda qonunchilik tartib-qoidalari orqali ijro hokimiyati organlarini pul-kredit siyosatining muayyan maqsadiga erishishda markaziy banklarga yordam berishga majburlovchi qarorlar qabul qilinishi mumkin.
Bir qator mamlakatlar qonunchiligida markaziy banklarning parlamentlarga hisobot berishlari nazarda tutilgan. Shunday qilib, AQSH Federal rezerv tizimi (FRS) oʻz faoliyati toʻgʻrisida AQSH Kongressiga yiliga 2 marta, Germaniya va Yaponiya markaziy banklari esa har yili oʻz mamlakatlari parlamentlariga hisobotlar taqdim etadi.
1.2 Markaziy banklarning ijroiya hokimiyatidan mustaqilligi
Markaziy bank zimmasiga qonuniy ravishda yuklangan o‘z faoliyatining asosiy maqsadi – narxlar barqarorligini ta’minlash – ijro etuvchi hokimiyatdan ma’lum darajada mustaqil bo‘lishini nazarda tutadi. Bundan tashqari, markaziy bankning hukumatdan mustaqilligi ikki shaklni nazarda tutadi: siyosiy va iqtisodiy.