Марказий Осиё мутафаккирларининг инсон ва жамият ҳақидаги таълимотлари

Машраб "ёр" образи орқали худони тасвирлаб, унга эришмоқ учун киши ўзини билмас даражада "маст" бўлмоғи керак, дейди.

• Машраб "ёр" образи орқали худони тасвирлаб, унга эришмоқ учун киши ўзини билмас даражада "маст" бўлмоғи керак, дейди.
• Машраб тасаввуф анъаналарини давом эттириб, чин мусулмон бўлиш учун масжиду хонақо эмас, аввало, қалбда Илоҳга муҳаббат бўлиши кераклигини ўз шеърларида баён этади. Шоир бир ғазалида шундай дейди:
• Ёрсиз ҳам бодасиз Маккага бормоқ не керак?
• Қолғон Иброҳимдин ул эски дўконни на қилай.
• Бу ерда тилга олинаётган "эски дўкон" Каъбадир. Машраб шаккоклик қиляптими? Йўқ. Машраб ўз қалбидаги Оллоҳга бўлган муҳаббатини Каъбага бўлган муҳаббатидан устун қўймоқда. У Оллоҳга тааллуқли бўлган барча нарса бирдай муқаддасдир, деб таъкидлаяпти. Каъба ҳам, инсон юраги ҳам муқаддасликда тенгдир. Машраб учун Илоҳга муҳаббат ва Илоҳга сиғиниш бир-бирига айнан нарсалардир. Бу ғоялар худо ва инсон муштараклиги – пантеизмни янада кучайтиради.

Жаҳон отин – Увайсий (1771-1845)

• XVIII аср охири XIX асрнинг биринчи ярмида ўзига хос ўринга эга бўлган забардаст шоиралардан бири Жаҳон отин – Увайсий ҳисобланади. Унинг ғазалларида лирик қаҳрамон камтар, одобли, назокатли, оқила, фозила, вафодор, иффатли ва жозибали жонона сифатида намоён бўлади. Унинг шеърларида ўша давр аёлларининг орзу-умидлари акс этган. Барча шод бўлиб, унинг ҳиссаси қайғудан иборат бўлса ҳам, замон кулфатидан кўнгли доғ бўлса ҳам, ёри жафо ва ситам қилса ҳам у ёрга ҳамон содиқ қолади. Шу билан бирга шоиранинг кўп шеърларида мунг, қайғу оҳанглари янграйди, у ўзини танҳо ҳис қилади. Бадиий маҳоратнинг ёрқин намунаси бўлган анор ҳақидаги чистонда тўрт девор орасида унсиз фиғон чекаётган эрксиз аёлларнинг аччиқ тақдирини, бағри қонлар нидосини ифодалайди:
• Бу на гумбаздир, эшиги, туйнигидан йўқ нишон
• Неча гулгун пок қизлар манзил айлабдир макон
• Туйнугин очиб аларнинг ҳолидан олсам хабар
• Юзларида парда тортуғлиқ турарлар, бағри қон