Марказий осиё динлари

Қадимги туркийлар эътиқоди

• Қадимги туркийлар эътиқодига кўра, бутун борлиқ
• устидан ягона ҳукмдор Тангрихон ўзига бир қатор кўмакчи
• маъбудларни ҳам яратган. Жумладан, ушбу пантеон Умай
• (Жумай, она маъбуда), Эрлик (ота маъбуда), Ер, Сув,
• Олов, Қуёш, Ой, Юлдузлар, Ҳаво, Булут, Шамол, Тўфон,
• Момоқалдироқ, Чақмоқ, Ёмғир, Камалак маъбудларидан
• иборат бўлган. Тангрихон Ер ва бошқа руҳлар (Юрт эгаси,
• Сув онаси) билан Ер олами ишларини ҳал қилиб, барча
• жонзотларнинг умрини белгилаган.

Тангричиликда диний рамз

• Тангричиликда диний рамз тўрт томони тенг бўлган салб – “аджи” ҳисобланган. Шундан келиб чиқиб, туркийлар уни пешоналарига қизил рангда чизиб юрганлар.
• Қадимий туркийларда бўри тотеми мавжуд бўлиб, уни “Бозкурт” (кулранг бўри) деб аташган. Мовий юнги осмонни англатган Бозкурт туркий ҳалқларнинг абадийлик тимсоли ҳисобланган.

Тангричилик таълимотига кўра, инсон танасига “тин”

• Тангричилик таълимотига кўра, инсон танасига “тин”
• (жон) руҳидан пуфлаш орқали унга жон киради. Инсон
• “тин битти” (жон тугади, жон чиқди) ҳолатига етмагунча
• умр кечиради. Инсонга бирор бир нарсани олдиндан сезиш
• қобилияти “кунел” (кунелем сизе, интуиция) ҳам берилади.
• Инсон ўлимидан сўнг кут, тин ва сур бир вақтда осмонга
• кўчади ва асл руҳ (аждод руҳи)га айланади. Қадимий
• туркийлар мутлоқ ўлимга ишонишмаган, ҳаёт маълум
• доира ичида бутун фазо бўйлаб айланиб юради, деб эътиқод
• қилишган.

ЗАРДУШТИЙЛИК

• Спитама қабиласидан бўлган Поурушаспа ўғли Ашога Заратуштра (юнонча – Зороастр, паҳлавийча – Зарахустра “боқий юлдуз” ва “чиройли туяларга эга бўлган”) ушбу диннинг асосчиси ҳисобланади. Зардуштийлар эътиқодига кўра, бу ном унга Ахура–Мазда (юнонча, Ормузд –Донишмандлик соҳиби”) томонидан берилган.

Зардушт

• Зардуштнинг яшаган даври ва жойи ҳақида турли тахминлар мавжуд. Тадқиқотчи М.Бойснинг таъкидлашича, у мил. авв. 1500–1200 йиллар орасида яшаган. Унинг фикрича, Зардушт ўз даъватини Киштосиб Лафрост исмли подшоҳ даврида
• бошлаган. Бунга у замонавий зардуштийларнинг ҳозиргача мил.авв. 1738 йил шоҳ Виштасп томонидан қабул қилинган “фасли” календаридан фойдаланИб келаётганларини далил қилиб кўрасатади.