Марказий осиё динлари

Зардуштийлик таълимоти

• Ҳозирги вақтда зардуштийларнинг жебр (Эрон) ва
• форс (Ҳиндистон) жамоалари сақланиб қолган. Жумладан,
• Ҳиндистонда зардуштийликка эътиқод қилувчи кам сонли
• форсийлар бўлиб, улар VII асрда Эронга исломнинг
• кириб келиши оқибатида Ҳиндистонга қочиб келган форс зардуштийларининг авлодлари ҳисобланади.

Авестода оила

• Зардуштийликда никоҳ бир умрга муҳрланган. Бир эркакка икки никоҳ ёки вақтинчалик никоҳ мумкин бўлмаган. Эр-хотиннинг бир-бирига хиёнати лаънатланган. Бегона эркак билан жуфтлашган аёл бадном қилинган, жазоланган ва никоҳдаги эри учун харом қилинган. Бу таълимотда кўпхотинлилик қатъий ман этилган. Ҳаётни ёлғиз ўтказиш ҳам қораланган. Қиз бола турмушга чиқмай енгил ҳаётга берилиб кетса, қопга солиниб, 25 дарра калтакланган. Ўғил бола атайлаб уйланмай юрса, темир камар боғлаб юришга мажбур қилинган.

МОНИЙЛИК

• Дуалистик динларнинг энг йириги бўлган монийликка Сурайк ибн Фатак (216 – 276) томонидан асос солинган. Унинг арабийлаштирилган тўлиқ номи X–аср араб манбаларида Моний – Сурайк ибн Фатак шаклида зикр қилинган. Ушбу дин қадимги Бобил динлари, яҳудийлик, христианлик, буддавийлик ва зардуштийликнинг диний таълимотлари асосида вужудга келган. Ўз даврида Монийлик Ғарбда Римгача, Шарқда Хитой ва Ҳиндистонгача бўлган ҳудудда кенг ёйилган ва юқори нуфузга эга бўлган. II – III асрларда Форс давлати Зардуштийлик динининг кучли босими остида эди. Шундай бўлсада, Моний христиан – яҳудий таълимотлари асосида улғайган. Унинг ота–онаси (Фатак ва Марям) асли Парфия саркардалари авлодларидан бўлган.

МОНИЙЛИК

• Монийнинг ёшлиги гностиклар (илк христианликда худо ва дунёнинг яратилиши ҳақидаги таълимотни яратишга уринган диний – фалсафий оқим) ибодатхонасида ўтган ва 12 ёшга тўлганида ўзига илоҳий хабар (ваҳий) келганини маълум қилган. Ўзига хабар берган илоҳнинг номини Моний яъни “икки моҳият (Нур ва зулмат, яхшилик ва ёмонлик)руҳи” деб атаган. Шундан
• сўнг унга Моний – “Руҳ” лақаби берилган. 241–йил Моний 24 ёшга етганда унга ўз илоҳидан яна ваҳий келган ва ниҳоят ўз таълимотини очиқ ва баралла тарғиб қилиш вақти етганини билдирган. Моний янги динга асос солишга қарор қилган ва ўзининг диний тарғибот ишларини бошлаган.