Marganez va uning birikmalarini olinishi va xossalari

Fargona Politexnika Instituti
,,Mexanika Mashinasozlik’’ fakulteti
,,Yo’l harakatini tashkil etish’’yo`nalishi
31-22-guruh talabasi
Rasulov Akmaljonning taqdimot
Loyihasi

3-guruh elementllarining ahamiyati

Bor – atom raqami 5 bo‘lgan, ikkinchi davrning o‘n uchinchi guruhiga mansub element. Formulasi B. Oddiy modda shaklidagi bor kulrang, rangsiz, yoki, qizg‘ish tusli kristall ko‘rinishida; yoxud to‘q rangli amorf modda ko‘rinishida bo‘ladi.

Borning 10 dan ortiq allotropik shakllari ma’lum. Ularning shakllanishi va o‘zaro bir-biriga aylanishi muhitdagi haroratga bog‘liq bo‘ladi. Element sifatidagi borni ilk bora 1808-yilda farang kimyogari Gey-Lyussak va hamkasbi Jak Tenar tomonidan, bor angidridi B2O3 ni metall kaliy vositasida qizdirish yo‘li bilan olingan. Ulardan bir necha oy keyin, ingliz olimi Gemfri Devi ham, erigan B2O3 ni elektroliz qilish yo‘li bilan sof bor ajratib olishni uddalagan. Element nomi arabchadagi «buroq» so‘zidan olingan bo‘lib, u yuqorida aytilgan o‘sha bura minerali, ya'ni, natriy tetraboratni (Na2B4O7·10H2O) ni nomlash uchun ishlatilgan

Biologik ahamiyati. Bor – ayniqsa o‘simliklarning me’yoriy hayot kechirishi uchun muhim bo‘lgan mikroelementdir. Bor yetishmovchiligi o‘simliklarning rivojlanishida turli noboplii klarnkeltirib chiqaradi, madaniy o‘simliklarda esa bor yetishmasligidan turli kasalliklar kelib chiqadi. Qishloq xo‘jaligida, tuproqda bor yetishmasligi yuzaga kelganda, maxsus, borli mikroo‘g‘itlar qo‘llanishi orqali, hosildorlikni orttiruvchi tadbirlar bajariladi.
Qo‘llanishi
Bor tolalari ko‘plab kompozit materiallar tarkibida mustahkamlovchi modda sifatida qo‘llanadi. Shuningdek, elektronika sohasida, kremniyning o‘tkazuvchanligini o‘zgartirish maqsadida, unga akseptor qo‘shimcha sifatida bor ishlatiladi. Metallurgiyada esa po‘latning toblanganlik darajasini oshiruvchi mikrolegirlovchi modda sifatida qo‘shiladi. Tibbiyotda esa xavfli o‘simta kasalliklarini davolashda bor terapiyasi qo‘llanadi. Borning vodorodli birikmalari katta samaradorlikka esa reaktiv yoqilg‘i bo‘lib, shuningdek, borning vodorod bilan ba’zi polimer birikmalari kuchli kimyoviy ta’sirlarga bardoshliligi bilan ahamiyatlidir.