Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

Kelib  chiqishi    bo„yicha  buzoqlar  tug„ilgandan  keyin  baholanadi.  Buning 
uchun  uning  albatta  sof  zotli,  alohida  qimmatli  qatorlarga  mansub,  ajdodlari 
avlodlari  nasl  sifatlari  bilan  baholangan  bo„lishi  maqsadga  muvofiq.  Shajaraning 
birinchi qatoriga alohida e‟tibor beriladi. Chuqur baholashda 3-4 shajara qatorlariga 
e‟tibor  beriladi,  chunki  uzoq  qarindosh  urchitish  va  gomogen  juftlash 
baholanayotgan hayvonning nasl sifatlariga alohida ta‟sir o„tkazishi mumkin. 
Ayniqsa ona tomoni, hamda otasining ona tomoni mahsuldorlik ko„rsatkichlari  
baholanayotgan  buqa  mahsuldorligi  oldindan  chamalashda  muhim  o„rin  tutadi. 
Ko„pincha    ishonchli  kelib  chiqishka  mansub  buqalar  nasl  belgilarini    avlodga 

---

 
153 
muqim o„tkazishi bilan ajralib turadi. Shuning uchun bu ko„rsatkichlar sut va sut-
go„sht yo„nalishidagi qoramollarni baholashda as qotadi. 
Buqalar  mahsuldorligi  bo„yicha  o„z  xo„jaliklarida  va  maxsus  eleverlarda 
baholanib  tanlanadi.  Bu  davrda  ular  o„sish  jadalligi,  tirik  vazni,  tana  tuzilishi  va 
podani  to„ldirish  qobiliyatiga  qarab  tanlanadi.  Bu  barcha  ko„rsatkichlar  irsiy 
belgilar ekanini yoddan chiqarmaslik kerak. 
Ko„pgina shimol mamlakatlarida buqachalar o„sish jadalligiga alohida e‟tibor 
tanlanadi,  natijada  bu  omil  sut  va  sut-go„sht  yo„nalishidagi  qoramollarni  go„sht 
mahsuldorligini  oshishiga ijobiy ta‟sir ko„rsatadi. Chunki  ko„pgina mamlakatlarda 
qoramol  go„shtining  aksariy  qismi  sut  va  sut-go„sht  yo„nalishidagi  qoramollar 
hisobiga yetishtirilishini eslash kifoya qilinadi. 
Buqalarning  tirik  vazni  bo„yicha  tanlanganda  yirik  buqalardan  asosan  vazni 
yuqori  qizlar  tug„ilib,  ular  ko„pincha  vazni  yuqori  buzoqlar  tug„iladi.  Ko„pincha 
sigirlar  tirik  vazni  ularning  sut  mahsuldorligi  o„rtasida  ijobiy  korrelyasiya 
mavjudligi  ,  sut  va  sut-go„sht  yo„nalishida  seleksiyasi  davomida  ularning  vazni 
oshishi bilan sut mahsuldorligini oshirishga erishish mumkin. 
Buqalar    vaznini  yoshiga  qarab  o„zgarib  borishini  inobatga  olgan  holda  5 
yoshgacha  har  yili  aniqlab  boriladi,  sung  shu  vazn  o„zgarmas  bo„lib,  kelgusi 
bonitirovkalarda inobatga olinadi. 
Buqalarni  tana  tuzilishi  va  konstitutsiyasiga  qarab  tanlash  alohida  ahamiyat 
kasb  etadi.Chunki  bir  buqadan  minglab  avlod  olinishi,  buqa  tanasidagi  salbiy 
belgini  shu  hayvonlarga  berilish  xavfini  tug„diradi.  Shuning    uchun  har  bir  buqa 
tana tuzilishi  va konstitutsiyasi bo„yicha har taraflama baholanadi.Unda buqaning  
zot  talablariga  javob  berishi,  jinsiy  tana  belgilarining  yaxshi  rivojlanganligi 
,tananing 
mo„tanosib 
rivojlanganligi, 
konstitutsiyasining 
mustahkamligi, 
sog„ligining  yaxshiligiga  alohida  e‟tibor  beriladi.Bu  borada  ularning  buyining 
balandligi, jussasining kattaligi va fe‟lining qobil bo„lishiga alohida e‟tibor beriladi. 
Tana  to„zilishida    ko„zga  tashlanadigan  kamchilik  va  nuqsonlari  bor  buqalarni 
qochirishda  foydalanish  man  etiladi,  chunki  bu  nuqsonlar  avlodga  berilishi 
mumkin. 
Buqalarni baholashda ularning mahsuldorligiga go„sht qoramolchiligida katta 
e‟tibor  beriladi,  chunki  o„sish  jadalligi,  kunlik  vazn  qo„shilishi,  tirik  vazn  bilan  
go„sht  mahsuldorligi  o„rtasida  ijobiy  bog„lanish  (korrelyasiya)  mavjud.  Bunday 
baholash  maxsus  o„stirish  markazlarida  (elever)  buqachalar  sigirlardan  8  oyligida 
ajratilgandan  keyin  150  kun  davomida  olib  boriladi  .Davr  oxirida  o„rtacha  kunlik 
semirishi,  1kg  semirish  uchun  oziqa  birligi  sarfi,  tirik  vazni,  tana  tuzilishi  va 
go„shtdorlik shakllariga qarab tanlanadi . 
Podani to„ldirish qobiliyati buqaning faolligi, urug„ining sifati va otalantirish 
qobiliyatiga  qarab  baholanadi.  Bunda  buqaning  jinsiy  faolligidan  tashqari,  sun‟iy 
ravishda  urug„i  olinib  barcha  talablarga  rioya  qilgan  holda  baholanadi,  otalanish 
qobiliyati esa, ma‟lum bosh sigir va urg„ochi tanalar qochirilib shularning qanchasi 
otalanganiga qarab aniqlanadi. 

---

 
154 
Buqalarni  avlodlarining  sifatiga  qarab  tanlash  oxirgi  bosqich  bo„lib,  qiyin, 
ko„p  mehnat  talab  qiladigan  tadbir  hisoblanadi.  Sut  qoramolchiligida  buqalar 
qizlarining  sut  mahsuldorligi,  go„sht  qoramolchiligida  esa  avlodlarning  go„sht 
mahsuldorligiga  qarab  tanlanadi.  Sut  mahsuldorligida  buqalarga  qizlarining  sut 
mahsuldorligi bo„yicha (A1,A2,A3) kategoriyalari beriladi, sutdagi yog„ miqdoriga 
qarab  (B1,B2,B3)  kategoriyalari  beriladi.  Ko„pincha  buqalar  yaxshilovchi 
bo„lavermay, o„rtacha (neytral) va yomonlovchi bo„lishi mumkin, iloji boricha bu 
buqalardan  foydalanmagan  maqsadga  muvofiq  va  ular  kelgusida  podani 
to„ldirishda foydalanilmaydi. 
Podani to„ldirishda keng foydalanadigan buqalarni baholashda maxsus nazorat 
fermalari, buqalarni o„stirish va nazorat qilish stansiyalarida amalga oshiriladi. Bu 
xo„jaliklarda  sigirlar  zot  talablariga  to„liq  javob  berib,  ularning  sut  mahsuldorligi 
3000 kg kam bo„lmasligi shart, zotdorligi va klassi yuqori bo„lishi kerak. 
Naslchilik zavodlari va xo„jaliklarida buqalarni nasl sifatlariga qarab  baholash 
o„zlarida o„tkaziladi. 
Ba‟zi  vaqtlarda  nasl  sifatlariga  qarab  baholash  bonitirovka  va  zootexnika 
hisob-kitoblarini  tahlil  qilish  asosida  ham  xulosaga  kelish  kerak,  buning  uchun 
tahlil olib boriladigan xo„jaliklarda barcha hisob-kitob ishlari olib borilishi kerak va 
sigirlar klassi 1 kam bo„lmasligi kerak. Buqachalarni iloji boricha erta nazoratdan 
o„tkazish iqtisodiy samara beradi. Buning uchun ular 12-14 oyligidan qochirishda 
foydalanib, dastlab chegaralangan jinsiy faoliyat beriladi. Ulardan 20-30 ming sigir 
qochirishga yetadigan urug„ olinib urug„ banklarida mo„zlatib saqlanadi. Buqaning 
nasl sifatlariga qarab nazorat utib «Yaxshilovchi» deb tan olingandan keyin  buqa  
urug„i keng qochirishda  foydalanish mumkin. 
Buqalar  qizlarining  sut  mahsuldorligiga  qarab  baholash    uchun    ularni 
ko„rsatkichlari  onalarining,  tengdoshlarining  va  zot  andozalariga  solishtirish 
baholanadi. 
Ayniqsa  bu  borada  buqa  qizlarining  mahsuldorligini  tengdoshlari  yoki 
xo„jalikda  bir  sharoitda  o„stirilgan  boshqa  buqa  qizlarning  sutdorligi  bilan 
solishtirish  usuli  alohida    ahamiyat  kasb  etadi.  Shu  tadbirlar  asosida  naslchilik 
ishlarini samaradorligini oshirish uchun «Yaxshilovchi» buqalardan foydalaniladi. 
Buqalarni  o„stirish,  tanlash,  baholash  shu  hududdagi  qochiriladigan  urg„ochi 
hayvonlar  soni,  bitta  buqaga  to„g„ri  keladigan  hayvonlar  soni  va  buqalardan 
foydalanish  davomiyligiga  bog„liq,  bu  miqdorni  quyidagi  formula  yordamida 
topish mumkin.