Маoлумотнома

1. Малаканинг “салбий тезлик” билан шаклланиши. Таoлимнинг бирламчи этапидаҳаракат фаолиятини ўзлаштириш анча тез амалга ошади, кейинчалик унинг сифатини яхшилаш нисбатан суст боради. Бу йўсиндаги малакани шаклланишиҳаракат фаолияти техникаси эгаллаш учун характерли. Ўқув-чиларнингҳаракат фаолиятларини асоси осон ўзлаштиради, чунки мактаб жисмоний тарбия дастурига осонҳаракатлар киритилган, унинг деталларини ўзлаштириш эса нисбатан узоқ давом этади.
2. Малакани “ижобий ва зудлик” билан шаклланиши. Бу шуни ифодалайдики таoлимнинг биринчи этапларида малака-нинг сифатини ўсиши аъамиятли даражада бўлмайди. Сўнг у кескин ўсади. Малаканинг шу кўринишидаги шаклланиши нисбатан қийинҳаракат фаолиятини ўқитиш учун характерли, маoлум вақт ўтиши билан ташқаридан сезилмай тўпланаетган сифат ўзгаришлари тўплами, ўзинингҳаракат фаолиятини юқори даражада ўзлаштирилганлиги кўринишида намаён қилади.
3. Малаканинг ривожланишини секинлашуви. Малака белгиланган маъорат даражасига етганда, иккала кўринишдаги тезлик билан малакани шаклланиши содир бўлиши мумкин. Малака қанчалар такомиллашмаган бўлса, ўз навбатида, уни янада яхшилаш учун шунчалар катта педагогик маъорат ва куч талаб қилади.
4. Малака ривожланишининг ушланиши («плато»). Ушла-ниш икки сабаб орқали вужудга келиши мумкин:
- вақт ўтиши билан малаканинг сифат ўзгаришларига олиб келувчи организмдаги сезилмас даражада бораётган мослашув жараёнининг бориши;
- таoлимнинг усулиятини нотўғрилиги ёкиҳаракат сифат-ларини етарли даражада ривожланмаганлиги орқали келиб чиқадиган сабаблар.
Агарда малакани ушланишининг сабаби тўғри аниқланса, уни енгиш ушланишини тезроқ ўтиши учун биринчи сабаб вақт, иккинчи сабаб ўқитишнинг восита ва методлари бўлиб, лозим бўлса уларни кескин ўзгартириш керак бўлади.
Малаканинг сўниши.ҳаракат малакаси барча шартли рефлекслар қатори, агарда мустаъкамланиб турилмаса сўнади. Сўниш малаканинг кетма-кетлигига ўхшаш кетма-кетликда ёки унинг тескариси тартибида содир бўлади.
Малакани номоён қила олиш бошланишида сифат ўзга-ришларига дарров олиб келмайди. Бу эса ўқувчиларни ўз кучларига ишонмай қўйишига сабаб бўлиши мумкин, айримҳолатларда бу фаолиятни бажаришдаги узулишларга олиб келиши мумкин. Сўнгҳаракатларни аниқ диференциаллаш қобилияти йўқола бошлайди,ҳаракатлар оралиғидаги қийин координацион алоқалар бузила бошлайди, олдин кўп вақт сарфлаб эришилган техника ижросидаги индивидуаллик йўқо-лади. Ташқаридан буҳаракат фаолиятининг ёмонлашуви билан кузатилади. Масалан: улоқтиришда ёмон натижа, гимнастика машқларининг ижросида хатолар содир бўлади ва бошқалар. Машқ қилишнинг тўхтатиб қўйилиши буҳодисани янада сезиларлиҳолатда намоён бўлишига олиб келади. Ниъоят, шуғулланувчи айрим қийинҳаракатларни бажара олиш қобилиятини йўқотади. Тизимсиз машғулотлар малаканинг намоён бўлишининг сифати (тез югуруш, баландроқ сакраш ва бошқалар)га салбий таoсир этади ва ижро техникаси тезда ёмонлашади. Лекинҳаракат малакаси бутунлай йўқ бўлмайди. Унинг асоси жуда узоқ сақланиши мумкин ва қатор такрорлайверишлардан сўнг тез тикланади. Машқ қилмай қўйиш орқали одам эркин, катта куч сарфламай чиройли ва тез сузиш қобилиятини йўқотиши мумкин, лекин уҳеч қачон ўз иш қобилиятини йўқотмайди. Махсус изланишлар орқали В.В. Белиновични аниқланишича, конpкида учишдек қийин коорди-нация талаб қилинадиган машқда 10-12 йил конpкида турмаган, юрмаганлар битта машғулотнинг ўзидаёқ ўзининг эски малака-сини тиклашлари мумкин экан.
Ъаракат малакаси машқни такрорламай қўйиш орқалигина ёмонлашмай,ҳаракат сифатларининг даражасини, организмнинг функционал имкониятлариини пасайиши орқалиҳам содир бўлиши мумкин. Масалан, стайерларнинг ёши катталиги сабабли кислородни максимал сарфлашининг ёмонлашувиҳисобига спорт натижаси пасаяди. Кейинчалик спортчи қачонлардир юқори натижа кўрсатганҳаракат малакасини тўла йўқотиш мумкин.
Қари гимнастлар «мах» билан бажариладиган техник жиъатдан енгил машқларни жуда осонлик билан перекладина, брусoяда бажарсалар,ҳалқада куч билан бажариладиган машқ-ларни уддалай олмайдилар.