Маoлумотнома

берувчи машқлар танланади ва улардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ 
бўлади. 
Айрим ҳолларда ўқувчида бирламчи тасаввур ҳосил қилиш учун 
машқни бажаришда унга жисмонан ёрдам берилади. Ёрдам бериш анча 
самарали бўлиб, машқни ўқувчи томонидан чуқурроқ ҳис қилишга олиб 
келади. Амалиётда шундай машқлар ёки ҳаракат фаолиятларини ўргатишга 
тўғри келади машқ бажарувчига ўқитувчи томонидан ҳеч қандай ёрдам бериб 
бўлмайди. 
Таништириш этапида сўздан фойдаланиш ва кўргазмали ҳис қилиш 
усулиятлари нисбатан характерлидир. Ҳаракат фаолиятини тўла ёки 
бўлакларга ажратиб ўқитиш усулиятидан ҳам фойдаланиш мумкин 
(кейинги бобларда ўрганамиз). 
 
9.2. Ҳаракат фаолиятини ўзлаштириш этапи ва унинг мазмуни 
Таълим жараёнининг бу этапининг асосий вазифаси –ҳаракатни 
бажара олиш (ўрганиш), уни такомиллаштириш ва кўникмани вужудга 
келтиришини ўз ичига олади. 
Бу этапнинг асосида ҳаракат фаолияти таркибида ажратиб олинган 
айрим ҳаракатларни ва ҳаракат фаолиятини тўлалигича, кўп мароталаб 
такрорлаш, машқ қилиш жараёни ётади. Ҳар бир такрорлаш ташқи томондан 
бир хилдай кўринса-да, ҳар сафаргисининг мазмуни олдингисидан 
«такрорлаш-такрорлашсиз», «машқ қилиш машқ қилишсиз» такрорлангандек 
бўлади. Айнан шундагина янги ҳаракат фаолиятининг шаклланиши мезони, 
пойдевори яширингандир. 
Такрорлаш жараёнини шартли икки босқичга ажратиш мақсадга 
мувофиқдир: 
а)ҳаракатни бажара олишнинг малакасини вужудга келтириш; 

---

95 
б)ҳаракатни бажара олишни такомиллаштириш. 
Малаканинг 
вужудга 
келиши 
босқичи 
малаканинг 
асосий 
вариантининг, бирламчи 
шаклланишни 
таъминласа, фаолиятнинг 
бажарилиши эса ҳаракат малакаси пайдо бўлишининг техникасининг 
белгилари билан боғлиқ. Шу сабабли ўқитувчини ҳаракат техникасининг 
асосини ва етакчи ҳаракатларни ўргатиши, бажаришда мускулларнинг 
ортиқча таранглашиши, кераксиз ҳаракатларнинг пайдо бўлишини олдини 
олиши, огоҳлантириши лозим бўлади. 
Агарда янги ҳаракат фаолияти олдин ўзлаштирилганларга ўхшаш 
бўлса, уни ўзлаштириш учун бир ёки икки уринишнинг ўзи кифоя. Чунки 
стабил, муҳим координациявий механизмининг фонди, бойлиги қанча кенг ва 
кўп бўлса, ўқувчининг ҳаракат тажрибаси шунча юқори бўлади ва осонлик 
билан янги ҳаракат фаолиятини ўзлаштириб олади. 
Ҳаракатни 
бажаришнинг 
такомиллашган 
палласиҳаракат 
малакасининг асосий вариантларини шаклланиши билан харак-терланади ва 
ҳаракат малакасининг айрим хусусиятлари ҳисобига рўй беради. 
Нисбатан мураккаблик (қийинчилик) билан бажарилади деб 
ҳисобланадиган айрим ҳаракатлар, уларнинг фазодаги аниқлигига қараб ва 
бажариш вақтининг даврига қараб бир оз бузилиши мумкин. Шунинг учун 
ўқитишнинг асосий вазифаси ҳаракат техникаси асосини мустаҳкамлаш 
бўлиб, унинг ижро-сида стабилликга эришишдан иборатдир. 
Ҳаракат фаолиятини ўзлаштириш этапида таoлимнинг барча 
методларидан кенг фойдаланилади: 
- сўздан фойдаланиш (тушунтириш, вазифа, кўрсатма бериш, буйруқ 
каби); 
- кўргазмали ҳис этиш (воситали, воситасиз кўрсатмали-лик); 
- амалий методлар: бўлакларга ажратиб ёкиҳаракатни бир бутунлигича 
ўргатиш билан машқларни бажариш, ўйин ва мусобақа методлари. 
Булар орасида амалий методлар асосий ўринни эгаллайди. Бу этапда 
асосан ҳаракатлардаги ҳатоларни аниқлаш ва уларни тузатиш муҳимдир. 
Таoлимнинг ютуғи ҳам ана шу муаммониҳал этилишига боғлиқ.