Мақола ва тезислар номи

Чорва ҳайвонларининг бир йил давомида озуқага бўлган ўртача талаби
Ҳайвон тури 
Озуқага бўлган талаби 
Пичан, кг 
Озуқа бирлиги 
Қоракўл қўйи 
900
425 
Қорамоллар 
5800 
2600-2800 
йилқилар 
900 
4200-4500 
Туялар 
900 
4200-4500 

---

96 
Шундай экан, чорва ҳайвонларининг турига қараб уларнинг озуқага бўлган йиллик 
талабини билиш, шунингдек, яйлов ҳосилдорлигини аниқлаш орқали ҳар қандай фермер 
хўжалиги учун зарур бўлган яйлов майдонларини ҳисоблаб чиқиш мумкин бўлади. 
Яйловлардан ратсионал фойдаланишни ташкил этишда улардан мавсумий фойдаланиш муҳим 
аҳамиятга эга. Шунинг учун, ҳар бир хўжаликда чорва ҳайвонларининг мавжуд бош сонига 
мувофиқ яйловлардан турли мавсумларда фойдаланиш режасини тузиш талаб қилинади.
Шундай қилиб, яйловларнинг ҳосилдорлигини йил мавсумлари бўйлаб маниторинг қилиб 
бориш, ҳар бир мавсум учун зарур бўлган яйлов майдонларини аниқлаш имконини яратади. 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати. 
1. Ўзбекистон Республикаси “Ер кодекси ” 2019 йил (янги таҳрир) 
2. Ўзбекистон Республикасининг “Яйловлар тўғрисида”ги қонуни 2019 йил
3. У. Норқулов, Ҳ. Шералиев Яйловлар мелиорацияси /дарслик. - Т.: “Янги
аср авлоди”, 2010.
4. Ф.Ш.Худойбердиев “Яйловларни яхшилаш, янги яйлов барпо этиш ва яйловлардан 
самарали фойдаланиш усулларини ишлаб чиқиш” Ўзбекистонда илмий-амалий тадқиқотлар 
мавзусидаги конференция материаллари. Тошкент 2020 йил.
5. Махмудов М.М., Ҳайдаров Қ. Яйловшунослик. (дарслик)Тошкент-2009,
6. А.Р.Раббимов, Т.Х.Мукимов “Тоғ олди ярим чўл (адир) яйловларидан оқилона 
фойдаланиш ва ҳосилдорлигини оширишга оид тавсиялар”. Тошкент 2016 
 
MEKTEPKE SHEKEMGI JASTAǴÍ BALALARDÍŃ SOCIALLASÍWÍ 
 
Ajimova Z.G. 
NMPI Mektepke shekemgi tálim qánigeligi magistri
Ilimiy basshı: Jumasheva G.X. 
p.i.k. docent NMPI Mektepke shekemgi tálim kafedrası baslıǵı
 
Mektepke shekemgi dáwir bul minez-qulq, qarım-qatnas hám aktivlik madeniyatın tarbiyalaw, 
atiraptaǵı adamlar menen birgelikte sheriklik etiwge ilayıq, ruwxıy jaqtan bay, ozgeriwsheń social-
madeniy sharayatqa maslasa alatuǵın shaxs tarbiyasınıń dáslepki basqıshı esaplanadi
. B
unda tiykarınan 
ata-ananıń ornı oǵada ullı. Balanıń ata-anası menen qarım-qatnası balanıń sociallasıwınıń dáslepki 
basqıshı bolıp tabıladı. Sebebi bul dáwirde ata-ana bala ushın onı qorshap turǵan dúniyada eń jaqın 
insanlar ekenligin biledi hám olarǵa isenedi. Kóp nárse onıń mektepke shekemgi dáwiriniń birinshi 
jılların qanday tárizde ótkeriwine baylanıslı. Demek ata-analar perzentlerine ǵamxorlıq hám mehir 
muhabbat penen qarım-qatnas etiwleri zárúr.
Mehir-muxabbat penen kamal tapqan bala keleshekte óz 
ata-anasın joqarı orınǵa qoyatuǵın, óz shańaraǵın jaratqanda óz shańaraǵı hám perzentlerine miyrimli 
ata-ana bolıwına járdem beredi. Bul dawirde jeke madeniyat tiykarlarinin qaliplesiwi juz beredi, 
balalardin texnogen duniyaga, jamiyetke, tabiyatqa ham oz omirine madeniy munasebetinin tiykarlari 
aniqlanadi. 
Úsh jastan keyin bala mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkemine baradı. Bul jerde balaǵa 
jaslayınan qarım-qatnas madeniyatı qaǵıydaları úyretiledi. Átiraptaǵı adamlar menen, sonday-aq 
jámáátlik orınlarda ozin tutıw mádeniyatı menen tanıstırıladı. Bul balanıń qarım-qatnas qagıydalarına 
boysınıwın sonday-aq húrmet hám mehirge tiykarlanǵan úlkenler hám teńlesleri menen tiyisli sóz 
birikpelerinen paydalanǵan halda qarım-qatnas etiwi, sóz baylıǵı artıwına járdem beriledi. Mektepke 
shekemgi dáwirde balalar sóylesiwde ádep-ikramlılıq qaǵıydaları menen tanısadı. Sálemlesiwdiń qabıl 
etilgen formaların áste-aqırın ózlestiredi. Xosh bolıń, keshirersiz, raxmet, qutlıqlawlar, tilekler, kewil 
bildiriw, maqullaw hám maqtawlar, miratnamalar, sorawlar, masláhátler sózlik qorında qáliplese 
baslaydi. Oyınlarda balalardıń aktiv qatnası teńlesleri menen jaqsı qarım-qatnastı ornatıwda kerekli 
múnásebetlerge, kelispewshiliklerdiń aldın alıwda, qolaylı baylanıs ıqlımın jaratadı. Bul jasda balalar 
barqulla óz tenllesleri menen waqıt ótkiziwge ıqtıyaj sezedi. Oziniń suyjeti, ozgeshelikleri hám 
rollerine iye bolǵan oyınlar social klassifikaciya ne ekenligin anıqlawǵa járdem beredi. Kópshilik 

---

97 
balalar dáslep tenlesleri menen doslasıwdı mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminen baslaydı. 
Kim menen dur doslasqan bala ozin joqarı bahalaydı. Bunnan tısqarı olar ózlerine kóbirek isenedi. 
Ayrım waqıtları ata-analar perzentleriniń dosların jaqtırmaydı hám balanıń doslıǵın qollap 
quwatlamaydı. Bunday jaǵdayda psixologlar balanı kritikalamaw ham bul jagdayǵa itibar bermeslik 
haqqında maslahat beredi, keri jagdayda ol ulı yaki qızı aldında qadir-qımbatı tómenley baslaydı.
Balalardıń mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkemine kelgeni olarǵa tek ǵana payda keltiredi 
hám olarǵa jamiyette sociallasıwına járdem beredi: 
1. Balalar bir-biri menen erkin qarım-qatnasta boladı hám bunday qarım-qatnas tek 
marapatlanadı. 
2. Tarbiyashılar balalarda payda bolǵan mashqalalardı konstruktiv rawishte sheshiwde járdem 
beredi, olardıń qarama-qarsılıqlarında sudya waziypasın orınlaydı. Basqa narseler sıyaqlı, olar tiyisli 
maqul sheshimlerdi usınadı. Mısalı olar balanı sózleri hám is-hareketleri ushın juwapker bolıwǵa, 
sonday-aq olar ushın keshirim sorawǵa hám oyın iskerligi arqalı qarsılasın keshiriwge uyretedi 
3. Tarbiyashılar kesheler ótkeriwde balalardı járdemge shaqıradı. Olar belgilengen qaǵıydalarǵa 
boysınıw yaki náwbet penen bir nárseni islewdi úyretedi. 
4. Mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminde balalardıń nadurıs is-hareketin maqullamaydı 
hám olardıń teńlesleri jáne úlkenler menen múlayım múnasebetin marapatlaydi. 
5. Qandayda bir narseni durıs sorawdı úyretedi (mısalı, sorawlar yaki járdem soraw) Bunnan 
tısqarı, tájriybeli tarbiyashılar balaǵa rol oynaw oyınları arqalı qalay etip járdemdi durıs usınıw yaki 
qabıl etiw haqqında masláhát beredi. 
6. Mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminde tarbiyashılar balalarǵa ózleriniń sezimlerin 
maqul formalarda (unamlı hám unamsız) durıs anlatıwdı, sonday-aq, dartkesh hám qollap-quwatlawdı 
durıs jol menen korsetiwdi úyreniwge járdem beredi.
Balalardıń tolıq sociallasıwı ushın ol ulkenler rolin oynaytuǵın oyınlar júda áhmiyetli. Bunda 
giperaktiv balalar da, awır basıq xarakterga iye balalar da qatnasıwı kerek. Bul halatdaǵı balaǵa , oǵan 
burınnan tanıs bolǵan, onıń ómirinde bolǵan jaǵday usınıs etiledi. Onnan takirarlawdı soraydı. Bunday 
oyın formasınan paydalanıw tek ǵana balanıń fantaziyası hám túsnigin rawajlandırıp qoymay, bálki 
onıń keleshektegi omirinde maqul bolǵan minez-qulq modelin qáliplestiriwge imkan beredi. Bunıń 
ushın tarbiyashılar “shıpaker” oyının oynawdı usınıs etiwleri múmkin. Bunday jaǵdayda, bala 
"awırıw" oyınshıqtı dawalawı kerek boladı, mısalı, ukol salıw, dari beriw yaki temperaturasın ólshew. 
Bunday oyınlardı shólkemlestiriwde oyınshıq termometr, fonendoskop, aq xalat hám bas kiyim kerek 
boladı.
Solay etip mektepke shelemgi bilimlendiriw shólkeminde balanıń sociallasıwında hár qıylı 
mazmundaǵı oyınlardan paydalanıw nátiyjelirek boladı.