897
зарур. Ўйин орқали эгалланган катталар ва тенгдошлари билан янгича муносабатларни
ўрнатиш тажрибаси болага реал ҳаётий вазиятларга тушганида шубҳасиз ёрдам беради.
Ролли ўйинлар бола ўз тортинчоқлигини енгиб ўтишнинг энг самарали йўлидир.
Мактабгача ёшдаги болалар билан бошқа ҳайвонлар билан гаплашишдан қўрқадиган
ўйинчоқлар билан ролли ўйинлар ташкил этиш мумкин. Кичик мактаб ёшидаги болалар
билан эса дарсдаги жавобларни, ўқитувчи, катталар, ўртоқлари билан мулоқотларни
репитиция этувчи вазиятли ўйинларни ташкил этиш мумкин. Боланинг қандай қилиб дўст
ёки ўртоқ орттиришини аниқлаш ва шу хислатиниривожлантиришда қуйидагича
мазмундаги вазиятли ўйинлардан фойдаланиш мумкин:
- Дўстлашиш(қиз ёки ўғил бола билан);
- тез киришувчан ёки киришувчан бўлмаган бола билан дўстлашиш
-инвалид бола
билан дўстлашиш;
- ўзидан катта ёки кичик бўлган бола билан дўстлашиш ;
- “Ноформал мулоқот”га киришиш. Бундай мулоқот давомида болада нутқ малакалари
ривожланади.
Тортинчоқ болаларда катталар томонидан қўллаб-қувватланмайдиган хатти-
ҳаракатларни қилишга нисбатан ички тўсиқ мавжуд бўлиб, айнан ана шу тўсиқ унинг
фаоллиги , ташаббус ва ижодий лаёқатларини тормозлайди. Кўр-кўрона интизом ва турли
чеклашлар боланинг ривожига ҳамиша ҳам ижобий таъсир кўрсатмаслигини ота-оналар
доим ёдда сақлашлари лозим. Эмоциялар тилини ўрганишда “Эмоцияларни топ”, “Қаерда
бўлганимизни
айтиб берамиз, нима кўрганимизни кўрсатиб берамиз”, “Бизга ким меҳмон
бўлиб келди?” ва ҳоказо каби пантомима ўйинлари ёрдам беради. Бундай ўйинларда
катталарнинг иштироки ўйинларнинг самарасини янада ортишига ёрдам беради.
Тортинчоқликни йўқотиш учун яхшисамара берувчи машқлардан бири бу жамоат
жойларида нотаниш инсонлар билан гаплашишдир. Бу машқлар мунтазам равишда олиб
борилиши муҳим. Ҳар куни 10 маротаба бегона бўлган инсонлар билан гаплашишга ўрганиш
боланинг бегоналар олдида юзага келадиган ҳавотирлигининг йўқолиб боришига ёрдам
беради. Болага бегоналар билан мулоқотга киришиш қийинчилик туғдирса буни аноним
тарзда амалга ошириш мумкин. Масалан, бирон бир ерга (магазин, кутубхона,) қўнғироқ
қилиш ва ниманидир сўраш. Катталар болага ундаги тортинчоқлик хусусияти бўйича ўз
хавотирлиги ва ташвишларини намоён этиши, унинг тортинчоқлигини ўзига таъна қилиши,
бошқа болаларни намуна қилиб кўрсатиши мумкин эмас. Тортинчоқлиги туфайли келажакда
унинг ҳаётида салбий ҳолатлар албатта бўлишига ишонтириш боладаги хавотирликни янада
кучайишига сабаб бўлади.
“Хафалигимизни чизамиз” - арт-терапия ўйини (40 мин.)кичик мактаб ёшидаги болалар
тортинчоқлигини коррекция этишда яхши самара беради. Бу ўйинданмақсад боланинг типик
қийинчиликларини ва салбий эмоцияларини намоён этишга ўргатиш. Ўйин болаларга ўз
эмоционал холатини
тушунишга, чизган расмлари орқали ўз эмоцияларини акс эттиршгава
улар ҳақида гапиришга ёрдам беради. Болаларга ҳафаликларини чизиш тавсия этилади. Бола
хафа бўлиб қолган вазиятни ёдга олиши ва уни чизибкўрсатиши мумкин. Расмлар болаларга
ўз ички хисларини англаш ва бошқаларга англатишга ўрганишига ёрдам беради.
Бундай расмларда бола асосан нималарни чизишига ва қайси ранглардан кўпроқ
фойдаланишига ҳам алоҳида аҳамият бериш керак. Агар бола асосан тўқ ранглардан
фойдаланса, демак у ҳали ҳам ўша салбий вазиятдан озор чекаётганлигини
билдиради.Болалар расм чизишни тугатганларидан сўнг уларнинг холатлари болаларнинг
ўзлари томонидан муҳокама этилади. Бундай расмлар ва муҳокамалар болдаги
тортинчоқликни камайтиришга ёрдам беради. Боланинг тортинчоқлигини
унинг асосий
характер хусусияти сифатида кўрсатиш эмас, балки у билан суҳбат давомида характеридаги
кучли жиҳатларини кўрсатишга, таъкидлашга ҳаракат қилиш муҳимдир. Масалан, бошқалар
хиссиётини яхши тушуниши, эҳтиёткорлик ва ҳоказо. У билан суҳбатда катталар фаолликни
ўз қўлларига олишлари лозимдир. Уйда ҳам болага кўпроқ гаплашиш учун шароит
898
яратилиши боланинг мулоқотчанлигини ривожлантириш баробарида унга ўз хиссиётлари
ҳақида ҳам гапириш кўникмасини хосил қилади.
Боладаги тортинчоқликни йўқотишда чет тилларини ўрганиш, спорт билан
шуғулланишва турли хил тўгаракларда иштирок этиш ҳам жуда яхши натижа беради. Турли
хил янги билимлар ва малакалар болани ўзини янада ишончлироқ ҳис этишига ёрдам беради.
Do'stlaringiz bilan baham: