Мақола ва тезислар номи

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.Uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti. – T.: Yangiyo’l poligraf service, 2010. – 42-46 b. 
2.G’afforova T, Shodmonov E, Eshturdiyeva G. O’qish kitobi (1-sinf uchun darslik). – 
T.:Sharq, 2009, -127 b. 
3.Qosimova K, Fuzailov S, Ne’matova A. Ona tili (2-sinf uchun darslik). – T.: Cho’lpon, 2013, 
-127 b. 
4.Fuzailov S, Xudoyberganova M. Ona tili (3-sinf uchun darslik). – T.: O’qituvchi, 2013, -143 
b. 
5.Ikromova R, G’ulomova X, Yo’ldosheva Sh, Shodmonqulova D. (4-sinf uchun darslik). -T.: 
O’qituvchi, 2013, -190 b. 
6.Diane Larsen-Freeman. Techniques and Principles in Language Teaching. Oxford university 
press. Great Britain 2013. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

755 
TALABALAR MA’NAVIYATINI YUKSALTIRISHDA 
MILLIY NAQSHLARNING MA’NAVIY AHAMIYATI 
Ubaydova V.E. 
Buxoro muhandislik texnologiyalari instituti o’qituvchi-stajyori 
O’zbek halqing kiyim kechaklari juda xilma-xil, rang- barang va jozibalidir. Zardo‘zlik, 
kashtachilik bu kiyimlarni yanada jozibali ko‘satadi. O'zbek milliy zardo'zligi, kashtachiligi amaliy 
san'atining eng qadimiy turlaridan oldin, u xalqning turmushini guval qilish istagi natijalariga olib 
keldi. Kashtachilik, zardo’zlik sanati nafaqat mamlakatimizda, chet elda ham shuxrat qozongan. 
O'zbek xalq ustalari kuchlari bilan tikilgan suzana, zardevor, gulko‘rpa, choishab kabilar 
Germaniyada, Belgiyada, A.Q. Sh., Hindiston, Afg'oniston kabi mamlakatlarda ham shuxrat 
qozgan. Hozirgacha Bunday buyumlar o‘ziga xos go‘alligi, nafis bezaklarining rang-barangligi 
bilan insonlarni hayratga solib kelmoqda. Zardo’zlik va kashtachilik san'atida qo'llaniladigan 
naqshlarning ramziy mannosiga qarab ajratiladi. 
Naqsh -arabcha tasvir, gul degan ma'noni bildiradi. U elementlari ma'lum tartibda 
takrorlanadigan qush, hayvon, o'simliklar, geometrik shakllar va boshqalarning ma'lum tartibda 
takrorlanishidan hosil qilingan bezak.
Naqshlar mazmuniga ko‘ra o‘simliksimon, geometrik naqshlarga, gulli girix, ramziy va 
boshqa turlarga bo‘linadi. O‘simliksimon naqsh tabiatdagi barg, band, daraxt, buta g‘uncha va 
boshqa narsalarning naqqosh qilinishi stillashtirib olingan shaklni malum qonuniyatlar asosida 
takrorlanishidan hosil qilingan. Geometrik naqsh turlaridan biri girix bo‘lib, chigal, tugun manosini 
ochish. Xandasiy naqsh - murakkab naqsh turi hisoblanadi. Ruta - ikki tomonga ulanuvchi naqsh 
taksimi, yani hoshiya naqsh. Uning o‘lchami ko‘pincha 14-20 sm atrofida bo‘ladi. 
Munabbat - arabcha o‘stirmoq degan manoni bildiradi. Asosi aylana yoki turtburchakdan 
tashkil topib, to‘rt tomonga takrorlanadigan naqsh taqsimidir. Katta yuzalarni bezashda 
munabbatdan foydalaniladi.
Turunj - arabcha "limon" degan manoni bildiradi. Turunj hech qanday naqshga ulanmay 
muallaq turadigan kompozitsion bo‘lib, uning shakli asrlar asosida rivojlanib, boyitilgan. 
Zardo'zlikda chok yordamida turli ko'rinishdagi barg, band, daraxt, buta, g'uncha va boshqa 
narsalarni naqqosh tomonidan stillashtirib olingan shaklini ma'lum qonuniyatlar asosida 
takrorlanishidari hosil qilingan. Meva shakllaridan tuzilgan naqshlarda marvarid, turunj, anor, 
olcha, uzumlarni ko'ramiz. Keng hajmdagi gullar guli kosagul degan nomlar bilan yuritiladi. Barg 
turidagi naqshlar quyidagilarga bo'lingan: dona-dona yaproqlar-yakka barg, sebarg, majnuntol 
yaprog'i bargi majnuntol va hokazolar. Gul turlari uzoq davomli rivojlanishlarida shu qadar ko'p 
uslublarga va geometrik ko'rinishlarga ega bo'lgan. Agar bitta yaproqli gul naqshini ikkinchisiga 
ustma-ust qo'ndirilgan bo'lsa, uni chor mado xili durun-badurun deyilgan, madoxil arabcha-kirish 
degani. Bunday gullar mayda islimiy naqshlar bilan tikilib, eng uchida har ikki tomonga qarab 
turgan ikki dona yaproq tasviri bo'lgan.
Chinnigul (xrizantema) va qashqargul singari kashtalar nomi kelib chiqishga Xitoy 
chinnisidagi rasmlar asos bo'lgan. 
Zardo'zlikda kompozitsiya tuzishda simmetriyani, markaz topishni, bezaklarning davriy 
takrorlanishi, bezakning dinamikligini, chiroyliligini, tabiiyligi, g'oyaviyligini, ranglarning 
yorqinligi va uyg'unligi kabi komponentlarni hisobga olish kerak. Bulardan har birining ham o'ziga 
xos qonuniyatlari bor. Ustalar chizadigan nusxalar o'z xususiyatiga ko'ra namoyon, kitoba, ruta, 
turunj va hokazo maxsus kompozitsiyalarga bo'linadi.
Milliy naqshlarni kiyim turiga qarab tanlash maqsadga muvofiqdir. Masalan: milliy 
naqshlarimizning tarixiga nazar solganimizda kiyim kecaklarga nafislik uchun juda nozik islimiy 
gullardan foydalanilgan, beshik yopinchiqlari uchun anor va kalampir gullardan; yangi kelinchaklar 
kiyimlariga gulg‘uncha, tumor, va bodom naqshlaridan, uy –ro'zg'or buyumlariga qushlar va doira 
naqshlaridan foydalanish urf bo‘lgan. 

---

756 
Milliy naqshlarning ramziy ma’nosi va ko’rinishi 
№ Naqshning nomi 
Ramziy ma’nosi 
Ko’rinishi 
1 
Pichoq 
Oilani yovuz qora kuchlardan asrash ramzi 
2 
Gul g’uncha 
Yangi oila qurish ramzi 
3 
Anor 
Rizq-ro’zi va kelajak avlod ramzi 
4 
Doira 
Quyosh va iliqlik ramzi 
5 
Bodom 
Serfarzandlik va farovonlik ramzi 
6 
Qalampir 
Yomon ko’zlardan asrash ramzi