|
Nisbiy olmoshlar (les pronoms relatifs)
Fransuz tilida nisbiy olmoshlar aniqlovchi ergash gaplarni bosh gapga
bog`laydi. Ular bosh gapdagi biror ot yoki olmosh o`rnida qo`llanadi.
Almashinayotgan ot yoki olmosh nisbiy olmoshning antecedenti bo`lib hisoblanadi.
Nisbiy olmoshlar aniqlovchi yoki to`ldiruvchi ergash gaplarning biror
bo`lagi vazifasida ham kelib, ular tuzilishiga ko`ra ikki xil bo`ladi:
1) Rod va sonda o`zgarmaydigan sodda nisbiy olmoshlar: qui, que, dont,
quoi, oû.
2) Rod va sonda o`zgaradigan murakkab nisbiy olmoshlar : lequel,
laquelle, lesquels, lesquelles.
Qui nisbiy olmoshi antecedentsiz yoki antecedent bilan qo`llanishi
mumkin. Qui nisbiy olmoshi antecedentsiz qo`llanganda u o`zlashtirma so`roq gap
tarkibida uchraydi. U ega yoki predloglar bilan qo`llanib vositali to`ldiruvchi bo`ladi.
Ex : je voudrais savoir qui est entré dans la salle. Zalga kim kirganligini
bilmoqchiman. Nous ne savons pas qui vous cherche. Sizni kim izlayotganini
~ 114 ~
bilmaymiz. Nous voudrions savoir de qui vous avez reçu cette lettre. Bu xatni kimdan
olganligingizni bilmoqchimiz. Nous voudrions savoir à qui vous envoyez ce
télégramme. Bu telegrammani kimga jo`natayotganingizni bilmoqchimiz.
Qui nisbiy olmoshi antecedent bilan quyidagicha qo`llanadi va u jonli,
jonsiz predmetlar o`rnida keladi :
1) ega : L’étudiant qui vient de sortir est mon voisin. Hozirgina chiqib ketgan student
mening qo`shnim. La revue qui est sur la table est intéressante. Stol ustidagi jurnal
qiziqarli.
2) qui nisbiy olmoshi predloglar bilan qo`llanib, gapda vositali to`ldiruvchi vazifasida
bo`ladi : ex : Le camarade, à qui j’envoie cette lettre habite Navoi. Men xat
jo`natayotgan o`rtoq Navoiyda yashaydi ; Le camarade de qui j’ai reçu cette lettre
habite Navoi. Men xatini olgan o`rtoq Navoiyda yashaydi.
3) Qui nisbiy olmoshi celui, celle, ceux, celles kabi ko`rsatish olmoshlari bilan ham
qo`llanib, gapda ega vazifasini bajaradi. Uning antecedenti u bilan birga qo`llangan
ko`rsatish olmoshidir. Ex: Je connais le camarade qui part pour Paris, mais je ne
connais pas celui qui part pour Londres. Men Parijga jo`nayotgan o`rtoqni taniyman,
lekin Londonga jo`nayotganini tanimayman ; Ceux qui font du sport vivent plus
longtemps. Sport bilan shug`ullanganlar uzoq yashaydilar.
Eslatma : 1) qui nisbiy olmoshi tartib sonlar bilan ham qo`llanadi. Ex : Le
premier qui m’ait aperçu c’était mon père. Birinchi bo`lib meni payqagan, otam edi.
2) Qui nisbiy olmoshi que bog`lovchisi bilan birikib, to`siqsiz ergash gaplarda
qo`llanadi. Ex : Qui que vous soyez, accomplissez votre devoir ! Kim bo`lishingizdan
qatiy nazar, o`z burchingizni bajaring !
Que nisbiy olmoshi har doim o`z antecedenti bilan qo`llanib, aniqlovchi
yoki to`ldiruvchi ergash gaplarda to`ldiruvchi vazifasini bajaradi.
a) Que nisbiy olmoshining aniqlovchi ergash gaplarda qo`llanishi.
Aniqlovchi ergash gaplarda que nisbiy olmoshi quyidagi antecedentlarga
ega:
1) Jonli, jonsiz va mavhun otlar nomlari o`rnida. Ex: Voici le professeur que nous
attendons. Mana biz kutayotgan o`qituvchi. Voici la rue que vous cherchez. Mana siz
izlayotgan ko`cha.
Que nisbiy olmoshi ce ko`rsatish olmoshi va de, à, après, avec kabi
predloglar bilan ham qo`llanishi mumkin. Ex : Je ne sais rien de ce qu’il a dit. U nima
to`g`risida gapirganidan men hech narsa bilmayman. Pensez à ce qu’il faudra écrire à
vos amis. Do`stlaringizga nima to`g`risida yozish kerakligini o`ylang. Que ferer-vous
avec ce que vous avez acheté aujourd’hui ? Siz bugun sotib olgan narsalaringiz bilan
nima qilmoqchisiz ?
2) Que nisbiy olmoshi ce ko`rsatish olmoshi bilan ham qo`llanishi mumkin. Ex : Il
fait ce qu’il peut. Qo`lidan nima kelsa u shuni qiladi. Pensez ce que vous voulez. Siz
nimani istasangiz shuni o`ylang.
3) Que nisbiy olmoshi celui, celle, ceux, celles ko`rsatish olmoshlari bilan ham
qo`llanadi. Ex : Je vous présenterez mon ami Pierre. C’est celui que j’attends ce soir.
Men sizga do`stim Pierreni tanishtiraman. Men ana o`shani bugun kechqurun
kutyapman. Nous serons heureux de revoir tous vos amis et surtout ceux que nous
n’avons pas vus depuis longtemps. Biz sizlarning hamma do`stlaringizni qayta
~ 115 ~
ko`rishdan baxtiyormiz, ayniqsa ko`pdan beri ko`rmaganlarimizni. Je voudrais vous
parler d’un camarade qui vient de partir et de celui que j’attends à présent. Men sizga
hozirgina jo`nab ketgan bir o`rtog`im va men hozir kutib o`tirgan o`rtog`im
to`g`risida gapirib bermoqchiman.
Do'stlaringiz bilan baham: |
